ԿԱՍԻՈՍ ԼՐԱՏՈՒ ԹԻՒ 16 ՍԵՊՏԵՄԲԵՐ 2013

1

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ

Էջ
2       Խմբագրական – 
3       Տեղական Լուրեր- 
4       Հայկական Մշակութային Լուրեր - 
8       Խաչվերաց – 
10     Եպիսկոպոսաց ժողով Ս. Էջմիածնի մէջ – 
12     Հաղորդագրութիւն – 
13     Աւետիս Ահարոնեան – 
15     Անդրանիկին Սուրը – 

«Աշխարհի վրայ չկայ ոյժ , որ կարենայ աւերել այս ազգը...

Ան իր մղած պատերազմներուն մէջ յաղթեր է ու յաղթուեր. 

Անոր գրականութիւնը դեռ չէ կարդացուած, երաժշտութիւնը չէ ունկնդրուած,

իսկ աղօթքները մնացած են անարձագանգ:

Շարունակեցէ՛ք աւերել այս ազգը: 

Աւերեցէ՛ք Հայաստանը, անապատները քշեցէ՛ք հայերը, 

ձգեցէ՛ք զանոնք առանց հացի ու ջուրի, 

այրեցէ՛ք անոնց տուներն ու եկեղեցիները եւ ապա տեսէ՛ք...

Անոնք չե՞ն ծիծաղիր նորէն...

Չե՞ն երգեր ու աղօթեր նորէն...

Որովհետեւ երբ երկու հայ հողագունդի վրայ որեւէ տեղ իրարու հանդիպին, 

տեսէ՛ք թէ անոնք չե՞ն կերտեր նոր ՀԱՅԱՍՏԱՆ»:

Ուիլիէմ Սարոյեան

2

Խմբագրական

Սեպտեմբեր 1991-Սեպտեմբեր 2013: Քսաներկու տարիէ ի վեր մեր հայրենիք Հայաստանը վերագտած է իր անկախութիւնը: Պետականութեան հաստատումը կատարուած է եւ ամրապնդման գործընթացը կը շարունակուի համահայկական ճիգով , որ ցնծութեամբ կը լեցնէ վերանկախացած միջին հայուն սիրտը:
Ակներեւ է ,մանաւանդ վերջին երկու տարիներուն , այն դերը որ խաղաց եւ կը խաղայ Հայաստանը , Սուրիա հայրենիքի անապահով օրերուն , խաղաղ ապաստան հանդիսանալով Սուրիոյ զանազան շրջաններէն Հայաստան ժամանած ընտանիքներուն ու անհատներուն, տրամադրելով գուրգուրանք , գործ , տուն ու դպրոց , մերթ ձրի , մերթ յատուկ զեղչով ու դիւրութիւններով:
Հայաստան- Արցախ – Սփիւռք յարաբերութեանց առաւել սերտացումը հրամայական է ի սէր համահայկական կազմակերպուած աշխատանքի : Թող անկախութեան 22րդ տարեդարձը նոր էջ բանայ վերոնշեալ յարաբերութեանց ամրապնդման:
Քեսապն ալ , նման Հայաստանի , իր հիւրընկալի դերը կը խաղայ այսօր սուրիացի իր եղբայրներուն ու քոյրերուն ի նպաստ, անոնք ըլլան հայ թէ ոչ հայ : Այս հայաւանը եղաւ պատսպարան ու ապահով բոյն բազմաթիւ ընտանիքներու , աշակերտներու , որոնք Սուրիոյ զանազան անկիւններէն խուժեցին Քեսապ :Հայկական երեք վարժարանները իրենց դռները լայն բացած են բոլոր դպրոցականներուն առաջ , որպէսզի անոնք կարենան շարունակել իրենց ուսումը հնարաւորին չափ բնական պայմաններու մէջ:
Այս առթիւ կը շնորհաւորենք մեր գիւղի ղեկավարութիւնը , խնամակալ ու խնամատար մարմինները , տնօրէնները , ուսուցչական կազմերն ու աշակերտները իրենց տածած գուրգուրանքին համար զոր կը կատարեն իբր առաքելութիւն :Բարի վերամուտ եւ արդիւնաւոր տարեշրջան կը մաղթենք մեր աշակերտներուն : 
                                                                                                                            Խմբագրութիւն

Խմբագրական Կազմ
Պրն. Նշան Պասմաճեան- Խմբագրապետ ,Պրն.Րաֆֆի Ճուրեան- Փոխ Խմբագրապետ , Խմբագրութեան անդամներ՝ Տիկ.Նայիրի Կարճիկեան-Մելքոնեան , Տիկ. Յասմիկ Աւագեան-Սաղտըճեան , Օրդ. Վանիկ Գլնճեան , Օրդ. Սօսէ Պետիրեան:
Ձեր գրական ստեղծագործութիւններն ու ձեր նամակները ուղղուած Խմբագրութեան ՝ կրնաք յղել հետեւեալ հասցէին. gasioslradou@gmail.com

3

ՏԵՂԱԿԱՆ ԼՈՒՐԵՐ

Տօն Խաչվերացի
-Կազմակերպութեամբ Ս.Օ.Խաչի «Մեղրի» մասնաճիւղի վարչութեան Կիրակի 15 Սեպտեմբեր 2013-ին տեղի ունեցաւ «Բերքօրհնէք» Քեսապի Ս.Աստուածածին Եկեղեցւոյ մէջ Ս.եւ Անմահ Պատարագի ընթացքին:

Խաչվերացի տօնին առիթով մասնաճիւղիս ընկերուհիները իրենց պարտէզներու տեսակաւոր պտուղներէն բերին եկեղեցի խնդրելով Աստուծոյ օրհնութիւնը, մաղթելով բարեբեր եւ խաղաղ տարի համայն աշխարհին, մասնաւորաբար մեր երկրին եւ մեր թանկագին Քեսապ աւանին:Պատարագի աւարտին, եկեղեցւոյ բակին մէջ, օրհնուած պտուղները հրամցուեցան բոլոր հաւատացեալներուն,որոնք բարեմաղթութիւններ փոխանակելով խնդրեցին Աստուծմէ,որ պահէ պահպանէ Քեսապն ու քեսապահայութիւնը,խաղաղութիւն պարգեւէ ու փրկէ Սուրիոյ բոլոր քաղաքներն ու անոր արիասիրտ ժողովուրդը:

Հանդիսաւոր Ս. Եւ անմահ պատարագ մատուցուեցաւ նաեւ, Խաչվերացի առթիւ,Քեսապի Հայ կաթողիկէ եկեղեցւոյ մէջ: Պատարագիչն էր Ս. Միքայէլ Հայ Կաթողիկէ եկեղեցւոյ նորանշանակ ժողովրդապետ՝ Հայր Նարեկ Վրդ. Լուիսեան : Պատարագի աւարտին տեղի ունեցաւ անդաստանի օրհնութիւն,որուն իր մասնակցութիւնը բերաւ Բարձր Ճէզիրէի առաջնորդական փոխանորդ տէր Անդրանիկ Ծ. Վրդ. Այվազեան:Հոգեպարար արարողութիւնը վերջ գտաւ «Խաչի Քո Քրիստոս»աղօթքով:

4

-«Կասիոս» Գրական Լրատուի խմբագրակազմը , բարի գալուստ կը մաղթէ Հայ Կաթողիկէ Ս. Միքայէլ եկեղեցւոյ նորանշանակ ժողովրդապետ Հայր Նարեկ վրդ. Լուիսեանին,որ Օգոստոսէն ի վեր ստանձնած է իր նոր պաշտօնը:
Հայր Նարեկ վարած է Լիբանանի զանազան եկեղեցիներու մէջ ժողովրդապետի պաշտօններ, ինչպէս նաեւ Զմմառու միաբանութեան վարչութեան ընդհանուր քարտուղարի պաշտօնը : Ան քանիցս այցելած է Քեսապ եւ մասնակցած Քեսապի Հայ Կաթողիկէ համայնքին հոգեւոր կեանքին: Կը մաղթենք հայր սուրբին յաջողութիւն իր աստուածահաճոյ առաքելութեան մէջ :

Հայկական Մշակութային Լուրեր

Մահացած Է Աշխարհահռչակ Ֆրանսահայ Գեղանկարիչ Ժանսեմ
27 օգոստոսին 93 տարեկան հասակին մահացած է աշխարհահռչակ ֆրանսահայ գեղանկարիչ Ժանսեմը:
Ժան (Յովհաննէս) Սեմերճեան ծնած է 9 մարտ 1920-ին` Արեւմտեան Հայաստան, մանկութիւնը անցուցած է Յունաստանի Թեսաղոնիկէ քաղաքին մէջ, ապա տեղափոխուած է Ֆրանսա:
Ժանսեմի անուան երկու թանգարաններ կան Ճափոնի մէջ: Անոր ստեղծագործութիւնները կը պահուին աշխարհի նշանաւոր թանգարաններուն մէջ:
Ժանսեմը 2000-2001-ին Հայաստան երկրորդ այցելութեան ընթացքին իր 34 կտաւներէ բաղկացած «Եղեռն» շարքը նուիրած է Հայոց ցեղասպանութեան թանգարանին, ուր յատուկ բաժինի մը մէջ միշտ կը ցուցադրուի այցելուներուն: Յատկանշական է, որ անոր այս շարքին կրկնօրինակները խորհրդանշական կերպով իրենց տեղը գտած էին Տէր Զօրի Սրբոց Նահատակաց եկեղեցւոյ ներքեւ գտնուող Ցեղասպանութեան յուշահամալիրին մէջ։ Նախագահ Սերժ Սարգսեան հայ մեծանուն գեղանկարիչ Ժանսեմի` Յովհաննէս

5

Սեմերճեանի մահուան առիթով ցաւակցական հեռագիր յղեց անոր ընտանիքին, հարազատներուն եւ անոր բարձր արուեստի բազմահազար երկրպագուներուն:
«Ան իր խորունկ, մարդասիրական ստեղծագործութիւններով վաղուց դասուած է 20-րդ դարու հայ կերպարուեստի ամենէն ինքնատիպ ներկայացուցիչներու շարքին: Իբրեւ ճշմարիտ արուեստագէտ եւ հայրենասէր` Ժանսեմ տասնամեակներ շարունակ իւրօրինակ հոգեւոր կամուրջ եղաւ նաեւ հայրենիքին եւ սփիւռքին միջեւ», ըսուած է Հայաստանի նախագահի ցաւակցական հեռագիրին մէջ: Ժանսեմի յուղարկաւորութեան արարողութիւնը տեղի ունեցաւ 3 Սեպտեմբերին՝ Փարիզի Հայ առաքելական Ս. Յովհաննէս Մկրտիչ եկեղեցւոյ մէջ։

Հայաստանի Համալսարաններուն Մէջ Սուրիահայերուն Յատուկ Զեղչեր Պիտի Տրուին 
ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրէս».– Հայաստանի կրթութեան եւ գիտութեան նախարար Արմէն Աշոտեան սուրիահայ ուսանողներուն համար կրթաթոշակի զեղչ կատարելու վերաբերեալ շրջաբերական նամակով դիմած է Հայաստանի բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւններու նախագահներուն: Նամակին մէջ նշուած է. «Հայաստանի բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւնների նախապատրաստական բաժիններում սովորող սիրիահայ ուսանողների համար սահմանել ուսման վարձավճարի 50 տոկոս զեղչ, իսկ բուհում սովորողների համար՝ ուսման վարձավճարի չափը սահմանել 2012-2013 ուստարուայ(ուսումնական տարի) համար Հայաստանի քաղաքացիների համար սահմանուած վարձավճարի չափով: Սիրիայի բուհերից Հայաստանի բուհեր տեղափոխուել ցանկացող սիրիահայ ուսանողների համար, եթէ առարկայական տարբերութիւնները գերազանցում են 20 կրեդիտը, սահմանել առարկայական տարբերութիւնների յանձնման ժամկէտ եւ նրանց հնարաւորութիւն տալ ուսումնառութիւնը շարունակել այն կուրսից, որից նրանք տեղափոխուել են»:

6

Հայաստանի Գրողներու Միութեան Նախագահ Լեւոն Անանեան Ոչ Եւս Է
ԵՐԵՒԱՆ.- Մահացած է Հայաստանի գրողներու միութեան նախագահ, Հայաստանի Հանրապետութեան մշակոյթի վաստակաւոր գործիչ Լեւոն Անանեան: Ըստ տեղեկութիւններուն՝ մահուան պատճառը քաղցկեղն է:
Լեւոն Անանեան ծնած է 13 Հոկտեմբեր 1946ին՝ Տաւուշի մարզի Կողբ գիւղը: 1964ին աւարտած է Կողբի միջնակարգ դպրոցը, 1968ին աւարտած է Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրական բաժանմունքը:
1990ին ընտրուած է «Գարուն» ամսագիրի գլխաւոր խմբագիր:
2001ին ընտրուած է Հայաստանի գրողներու միութեան նախագահ եւ կը պաշտօնավարէր մինչեւ մահուան օրը:
Լեւոն Անանեան գրած, կազմած եւ խմբագրած է բազմաթիւ գիրքեր, հարիւրաւոր հրապարակախօսական յօդուածներ, յառաջաբաններ:
26 Մայիս 2008ին անոր շնորհուած է Հայաստանի Հանրապետութեան մշակոյթի վաստակաւոր գործիչի պատուաւոր կոչումը: 5 Սեպտեմբերին Երեւանէն, մարզերէն ու Սփիւռքէն գրողներ ու մտաւորականներ, հասարակական-քաղաքական գործիչներ հաւաքուեցան Գրողներու միութեան կեդրոնին մէջ՝ վերջին հրաժեշտ տալու մշակոյթի վաստակաւոր գործիչին: Յուղարկաւորութեան իր մասնակցութիւնը բերաւ վարչապետ ՏիգրանՍարգսեանը: Հանգուցեալին մարմինը ամփոփուեցաւ Երեւանի քաղաքային գերեզմանատան պանթէոնին մէջ:

Ռուբէն Սեւակի Անուան Թանգարանի Բացում
ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրէս».– Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածինի մէջ Ամենայն հայոց Գարեգին Բ. կաթողիկոսին հանդիսապետութեամբ տեղի ունեցաւ բանաստեղծ, արձակագիր Ռուբէն Սեւակի անուան թանգարանի բացման արարողութիւնը:

7

Թանգարանը տեղակայուած է Ղազարապատ պատմական շէնքին մէջ : Շէնքի նորոգութեան բարերարն է Ռուբէն Սեւակի եղբօրորդիին ֆրանսահայ Յովհաննէս Չիլինգիրեան: Այնտեղ պիտի ցուցադրուին Չիլինգիրեանի կողմէ Մայր աթոռին տրամադրուած բացառիկ եւ արժէքաւոր շուրջ 200 կտաւներ, ինչպէս նաեւ՝ նահատակ բանաստեղծ, արձակագիր եւ բժիշկ Ռուբէն Սեւակին պատկանող ածխանկարներ, անձնական իրեր ու փաստաթուղթեր, պատմական ցուցանմոյշներ եւ հայ արուեստի արժէքաւոր գործեր:
Օրհնութեան արարողութենէն ետք խօսք առաւ բարերարը եւ թանգարանի բացումը նմանցուց հրաշքի, որ իրականութիւն դարձաւ Ամենայն հայոց կաթողիկոսին օգնութեամբ: «Սուրբ Էջմիածնի այս հողի վրայ նոր հրաշք կատարուեց, 1915 թուականին իր սուրբ հաւատքին հաւատարիմ մնալու համար Ռուբէն Սեւակը գերադասեց մահանալ, քան իսլամն ընդունել եւ Սուրբ Էջմիածնում այս թանգարանով նա վերակենդանացաւ եւ անմահացաւ: Այս հրաշքը կատարուեց Ամենայն հայոց կաթողիկոսի օգնութեամբ», նշեց բարերարը: Արարողութեան աւարտին իր խօսքը փոխանցեց Գարեգին Բ. Ամենայն հայոց կաթողիկոսը: «Այսօր յիշարժան օր է մեր կեանքում: Մխիթարութիւն է բոլորիս համար, որ մշակութային այս օճախը կրելու է հայ եկեղեցու հաւատաւոր զաւակի՝ բանաստեղծ,

8

արձակագիր, բժիշկ եւ անուանի մտաւորական Ռուբէն Սեւակի նուիրական անունը, ով եղաւ վասն հաւատոյ նահատակ Հայոց Ցեղասպանութեան», նշեց Գարեգին Բ. հաստատելով թէ «այս թանգարանի հիմնումը յարգանքի տուրք է ինչպէս Ռուբէն Սեւակի, այնպէս ալ Գրիգոր Զօհրապի, Սիամանթոյի, Դանիէլ Վարուժանի, Կոմիտասի, մեր միւս մեծերու եւ մէկուկէս միլիոն անմեղ զոհերուն յիշատակին, որոնք չուրացան իրենց հաւատքն ու հայրենիքը եւ նահատակուեցին: Թանգարանը նուիրւում է Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեայ տարելիցի ոգեկոչմանը եւ ունի առանձնայատուկ նշանակութիւն. այն այցելուների միջոցով վերածուելու է ղօղանջող անլռելի զանգակատան, որի ձայնը լսելի պէտք է լինի աշխարհում՝ սատարելով Ցեղասպանութեան ճանաչմանն ուղղուած ջանքերին: Թանգարանը դառնում է անցեալի, ներկայի եւ գալիքի մէջ անմահութեան ձայն, մահուանից վերածնուելու, նորից յառնելու եւ կեանքով յաղթելու ուղի: Այսօր մենք ոճրագործութեանը պատասխանում ենք մեր ժողովրդի ազնիւ զաւակի ու նահատակի յիշատակը յաւերժացնելով, կործանմանը պատասխանում ենք կառուցումով, աւերմանը՝ վերաշինութեամբ, մահուանը՝ կեանքով: Չարին բարիով պատասխանելու քրիստոնէական այս ոգին դարձել է մեր ժողովրդի նկարագիրն ու էութիւնը, որը միշտ զօրացնելու է մեզ՝ ապրելու եւ արարելու», նշեց կաթողիկոսը։

Մահացաւ Վաստակաւոր Եւ Սիրուած Դերասան Սօս Սարգսեանը
«Ապրող առասպել» կոչումով նշանաւոր, հայկական թատերական արուեստի ամենէն հեղինակաւոր եւ վաստակաշատ դէմքերէն Սօս Սարգսեան մահացաւ 26 Սեպտեմբերին՝ հայ ժողովուրդի յատկապէս մշակութային–թատերական կեանքին մէջ մեծ դատարկութիւն մը ձգելով։ «Հոգիս չառած՝ միտքս չառնես, Աստուա՛ծ» աղօթք–մաղթանքը Սօս Սարգսեան կատարած էր նախորդ տարի, երբ անհանգստացած ու հիւանդանոց փոխադրուած էր։ Անոր աղօթքը լսուած է…

9

Սօս Սարգսեան ծնած է 24 Հոկտեմբեր 1929ին, Ստեփանաւան քաղաքը: 1948ին տեղափոխուած է Երեւան եւ աշխատած Երեւանի պատանի հանդիսատեսի թատրոնին մէջ՝ որպէս դերասան: 1954ին աւարտած է Երեւանի գեղարուեստական–թատերական հիմնարկի դերասանական բաժանմունքը: 1954-1991 եղած է Երեւանի Գաբրիէլ Սունդուկեանի անուան ակադեմական թատրոնի դերասան: 1991ին հիմնադրած է Համազգային թատրոնը, որուն համար մեծ ու անփոխարինելի աշխատանք տարած է: 1997-2006 Երեւանի թատրոնի եւ շարժապատկերի պետական հիմնարկի ղեկավար եղած է, 2006էն՝ հիմնարկի կառավարման խորհուրդի նախագահ էր: 2009ին ընտրուած է Հայաստանի Հանրային խորհուրդի անդամ: Դերեր ստանձնած է աւելի քան 41 գեղարուեստական ժապաւէններու մէջ, ինչպէս՝ «Նուագախմբի տղաները», «Եռանկիւն» «Մենք ենք, մեր սարերը», «Նահապետ», «Խաթաբալա», «Ձորի Միրօ», «Սօլեարիս»։ Ս. Սարգսեան արժանացած է Հայաստանի ժողովրդական արուեստագէտ կոչումին , պարգեւատրուած է Մեսրոպ Մաշտոցի անուան շքանշանով եւ պետական մրցանակի եռակի դափնեկիր է:

Խաչվերաց
Խաչը քրիստոնեայ եկեղեցւոյ ամենանուիրական եւ սուրբ նշանն է,
գործիքն է փրկագործութեան, որով քրիստոնեայ հաւատացեալը հաղորդութեան մէջ կը մտնէ Խաչով արտայայտուած խորհուրդին եւ Խաչեալ Քրիստոսին հետ: Քրիստոնէական եկեղեցին կը պատուէ

10

խաչը, որովհետեւ իր վրայ թափուած Յիսուս Քրիստոսի սուրբ
արիւնով սրբացած խորհուրդ մը ունի իր մէջ, խորհուրդ մը , որով հաւատացեալին կեանքը անքակտելիօրէն կը կապուի Խաչեալին՝ մեր փրկչին Յիսուս Քրիստոսին:

Հայ Եկեղեցին Խաչին նուիրուած չորս տօներ ունի: Ա- Խաչվերաց .
Բ- Գիւտ Ս. Խաչի.
Գ- Երեւման Ս. Խաչի.
Դ- Վարագայ Ս. Խաչի
Խաչվերացի տօնը՝ Խաչի տօներէն ամենէն հինն ու գլխաւորն է, զոր բոլոր քրիստոնեաները կը տօնեն Սեպտեմբեր 14ին,իսկ Հայ եկեղեցին անոր մերձաւոր Կիրակին, որովհետեւ տաղաւար հինգ տօներէն
մին է, որուն տօնախմբութիւնը եօթը օրերու վրայ տարածուած՝
խաչին ու Խաչեալին փառաբանութիւնն է, որ կը յատկանշուի
մեծահանդէս թափօրով , խաչին վերացմամբ եւ անդաստանի օրհնութեամբ:
Խաչվերացի թափօր անդաստանը կը կատարուի Խաչվերացի
երեկոյեան ժամերգութենէն առաջ կամ ետք, եկեղեցւոյ կամ բակին
մէջ , իսկ յաջորդ օրը Երկուշաբթին՝ օր Մեռելոց է:

11

Խաչվերացը՝ խաչի տօներէն ամենէն նշանաւորն ու հինն է, որուն
պատմական սկզբնաւորութիւնը Երուսաղէմի քրիստոնեայ առաջին
համայնքին հետ կը կապուի: Ըստ աւանդութեան Երուսաղէմի առաջին Եպիսկոպոս, եւ Յովհաննէս առաքեալի եղբայրը՝ նախանձայոյզ Յակոբոս Զեբեթեան առաքեալը,
հաւատացեալ բազմութեան ներկայութեան Խաչը առաջին անգամ
ըլլալով հանդիսաւորապէս բարձրացուցած է եւ անով օրհնած է
քրիստոնեայ ժողովուրդը: Այդ առթիւ Յակոբոս առաքեալը՝ «Խաչի քո, Քրիստոս, երկիր պագանեմք» օրհնութիւն ու փառաբանքի աղօթքը արտասանած է:
Խաչվերացի տօնը հայերուս համար ունի թէ կրօնական եւ թէ ազգային կրկնակի իմաստ եւ արժէք:
Ը. դարու առաջին տասնամեակին Պարսից Խոսրով թագաւորը յարձակելով Բիւզանդական կայսրութեան վրայ,պարտութեան կը մատնէ օրուան Հերակլ կայսրը, կը հասնի մինչեւ Պաղեստին, կը գրաւէ Երուսաղէմն ու Քրիստոսի Խաչափայտը, 614 թուին: Հերակլ կայսրը շուտով կը վերակազմէ իր բանակը եւ հսկայ ուժով
կը յարձակի Պարսիկներու վրայ:Խոսրով թագաւորը կը պարտուի
եւ կը սպաննուի: Պարսիկները ստիպուած դաշինք կը կնքեն: Դաշինքին գլխաւոր կէտերէն մէկն էր Խաչափայտին վերադարձը: Բիւզանդական բանակին մաս կը կազմէր նաեւ հայկական գունդ մը, որուն զօրավարն էր Մժէժ Գնունի:629 թուականին Խաչափայտը
ազատագրուած իր վերադարձի ընթացքին դէպի Երուսաղէմ, ժողովրդային շքեղ հանդէսներով եւ կայսերական թափօրներով
կ՛անցնի նաեւ մեր երկրէն՝ Հայաստանէն:
Կարնոյ դաշտին հարաւ արեւելեան կողմերը գտնուող լեռներուն
մեծ գագաթը մինչեւ այսօր Խաչափայտ կը կոչուի: Այդ լերան
սարահարթին վրայ կը բխի սառնորակ ջուրով աղբիւր մը, որ միեւնոյն ժամանակ ուխտավայր է:
Ըստ տեղական աւանդութեան Պարսիկները Խաչափայտը յանձնելէ
ետք, զղջացած՝ կը յարձակին բիւզանդացիներուն վրայ: Հայերը հոն
կը պահեն Խաչափայտը եւ կ՛անցնին հակայարձակումի , ետ կը մղեն
Պարսիկները:Վերադարձին կը տեսնեն որ Խաչին հանգչեցուցած
տեղէն այդ վճիտ ջուրը կը բխի: Նոյն լեռներուն ստորոտը կար
նաեւ Խաչկայ վանք մը որ միեւնոյն ժամանակ մեծ ուխտավայր էր,
մասնաւորապէս խաչվերացի տօնին: Քրիստոնեաններուս համար Խաչը՝ մահուան, տառապանքի, նեղութեան, պատիժի գործիք մը ըլլալէ այլեւս դադրած՝ դարձած է սիրոյ, հաւատարմութեան, յաղթութեան, կեանքի եւ փրկագործութեան խորհրդանիշ,

12

մանաւանդ Քրիստոսի մշտական ներկայութեան երկրի վրայ: Խաչը դարձաւ խորհրդանիշը նոր, աստուածահաճոյ կեանքի, եղաւ փառքն ու պարծանքը քրիստոնեային, անոր համար է , որ Պօղոս Առաքեալ գաղատացիներուն գրած իր նամակին մէջ կ՛ըսէ. «Գալով ինծի,քա՛ւ լիցի որ մեր տիրոջ Յիսուս Քրիստոսի Խաչէն զատ ուրիշ բանով պարծենամ: Այդ Խաչին միջոցաւ աշխարհը մեռած է այլեւս ինծի համար, ինչպէս ես մեռած եմ աշխարհին համար»(Գաղ. 6-14): Խաչվերացի տօնին առիթով, եկէք վերանորոգենք մեր մէջ նախնեաց սուրբ հաւատքը, ու այսօրուան Սուրիոյ պատերազմը ու Սուրիահայութեան վախն ու տառապանքները խաչին ու յարուցեալ Քրիստոսին նուիրելով, բազկատարած աղօթենք կրկնելով Հայ եկեղեցւոյ մաղթանքը. «Պահպանէ մեզ քրիստոս Աստուած մեր, սուրբ եւ պատուական Խաչիդ հովանիին տակ, խաղաղութեան մէջ. Փրկէ՛ տեսանելի եւ անտեսանելի թշնամիէն....Ամէն»:
                                                                                                                Հ.Նարեկ վրդ. Լուիսեան 

Ս. Էջմիածինի Մէջ Իր Աշխատանքները Աւարտեց Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցւոյ Եպիսկոպոսաց Ժողովը
Նախագահութեամբ Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ. կաթողիկոսի եւ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. կաթողիկոսի, Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածինի մէջ,24 Սեպտեմբերին սկսաւ Հայաստանեայց առաքելական Ս. եկեղեցւոյ եպիսկոպոսաց ժողովը:
Ժողովին մասնակցելու համար աշխարհի տարբեր ծայրերէն Ս. Էջմիածին ժամանած էին Հայ առաքելական եկեղեցւոյ բոլոր թեմերու առաջնորդները եւ պատուիրակները: Հայ եկեղեցւոյ 75 արքեպիսկոպոսներէն եւ եպիսկոպոսներէն ներկայ էին 62-ը:
Ժողովի բացման արարողութեան ներկայ գտնուեցաւ Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահ Սերժ Սարգսեան:
Պէտք է նշել, որ Եպիսկոպոսաց այսպիսի համահաւաք ժողով մը տեղի ունեցած է 600 տարի առաջ:

13

Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ. կաթողիկոս ողջունեց ներկաները Ս. Էջմիածինի մէջ: Վեհափառ հայրապետը նշեց, որ առաջին անգամն է, որ Եպիսկոպոսաց ժողով կը գումարուի Ամենայն Հայոց կաթողիկոսութեան եւ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան եպիսկոպոսաց դասի մասնակցութեամբ:
Ժողովի մասնակիցներուն ողջոյնի խօսք ուղղեց նախագահ Սերժ Սարգսեան` վերյիշելով այն կարեւորագոյն առաքելութիւնը, որ Հայ առաքելական եկեղեցին կատարած է հայ ժողովուրդին եւ հայրենիքին համար:
Նախագահ Սարգսեան նաեւ վստահութիւն յայտնեց, որ ժողովը «նոր յառաջընթաց պիտի ազդարարէ հայոց հոգեւոր կեանքին մէջ եւ թոյլ պիտի տայ համայն հայութեան նոր եռանդով ու լիցքով լծուելու ազգային իղձերու իրականացման»:
«Եպիսկոպոսը Աստուծոյ տնտեսն է, կ՛ըսէ Պօղոս առաքեալը եւ «խնամք կը տանի Եկեղեցւոյ, որ է քաղաք Աստուծոյ», կ՛աւելցնէ Սուրբ Գրիգոր Տաթեւացի մեծ վարդապետը: Այս պատասխանատուութեամբ Եպիսկոպոսաց սոյն ժողովը պիտի քննարկէ եւ որոշումներ տայ մկրտութեան ծէսի եւ սրբադասման օրակարգային հիմնական հարցերուն վերաբերեալ: Մկրտութեան ծէսի միօրինակութեան ապահովման եւ

14

սրբադասման կանոնի հաստատման ուղղութեամբ հետեւողական աշխատանք իրականացուցած են Ամենայն Հայոց հայրապետութեան եւ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան միացեալ յանձնախումբերը», շեշտեց Գարեգին Բ. կաթողիկոս իր խօսքին մէջ:
Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեան եւս իր խօսքին մէջ անդրադարձաւ Մեծ Եղեռնի զոհերու սրբադասման հարցին: Նախագահը յայտնեց, որ Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի նախաշեմին ամբողջ հայ ժողովուրդը կը շարունակէ իր «ոչ»-ը հնչեցնել մարդկութեան դէմ ոճիրներուն: Նախագահ Սարգսեան նշեց, որ այս օրերուն Սուրիոյ մէջ կը շարունակուի կործանարար քաղաքացիական պատերազմը, որ դարձաւ սուրիահայ համայնքի ծանրագոյն փորձութիւնը: «Սուրիոյ մէջ տեղի ունեցողը մեր մեծագոյն ցաւն է եւ մեր ամէնօրեայ մէկ մտահոգութիւնը:
Սուրիոյ ժողովուրդը հայերուս համար ամենէն ծանր պահուն գրկաբաց ընդունեց ցեղասպանութենէն մազապուրծ եղածները եւ իր ունեցածը կիսեց մեզի հետ: Մենք կը ցանկանք, որ ստեղծուած իրավիճակին համար ըստ կարելւոյն շուտ քաղաքական լուծում գտնուի եւ դադրի արիւնահեղութիւնը մեր բարեկամ երկրին մէջ»:
Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. կաթողիկոս իր խօսքին մէջ ներկայացուց իր պատկերացումը եւ տեսլականը եկեղեցական բարեփոխումներուն մասին:
«Ի՞նչ կը հասկնանք «բարեկարգութիւն» ըսելով-սոսկ անցեալի աւանդութեանց վերականգնո՞ւմը, մեր եկեղեցւոյ ծիսական կարգին վերադասաւորո՞ւմը կամ կրճատո՞ւմը, լոկ լեզուի փոփոխութի՞ւնը եւ կամ ծիսական նոր համակարգի մը հաստատո՞ւմը` մեր կեանքին ներկայ դրուածքին պատշաճող: Մեր հայեցողութեամբ, բարեկարգութիւնը ըստ էութեան պէտք է ըմբռնել իբրեւ եկեղեցւոյ կեանքին ու մտածողութեան, վկայութեան եւ առաքելութեան վերարժեւորումը, վերանորոգումը եւ վերակենսաւորումը: Արդարեւ, եկեղեցին կը վերածուի թանգարանի, եթէ չվերանորոգուի», ընդգծեց Արամ Ա. Կաթողիկոս:
Մինչեւ 27 Սեպտեմբեր ներառեալ շարունակուելիք Եպիսկոպոսաց ժողովի ծրագիր-օրակարգին վրայ նշուած են մասնաւորաբար երկու հարցեր. Ցեղասպանութեան զոհերու սրբադասման հարցը եւ Ս. մկրտութեան ծիսական կանոնական արարողակարգին առնչուող խորհուրդի ծրարը:
Բացի օրակարգային նշուած հարցերէն, ժողովը քննարկեց նաեւ հայ եկեղեցւոյ այժմէական մարտահրաւէրները:

15

ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹԻՒՆ
Համազգայինի Կեդրոնական Վարչութիւնը իր լիագումար նստաշրջանը ունեցաւ 14-15 Սեպտեմբեր 2013ին, Երեւանի մէջ։
Լիագումար ժողովը հանգամանօրէն քննեց Համազգայինի աշխարհասփիւռ կազմակերպութեան վիճակը եւ առկայ կազմակերպական խնդիրները, Համազգայինի շրջաններուն եւ կառոյցներուն գործունէութիւնը, կրթական հաստատութիւններուն կարիքները եւ ծրագիրները, Համազգայինի ընտանիքին մշակութային գործունէութիւնը, սփիւռքահայ երիտասարդութեան հետ Համազգայինի յարաբերութիւնը զարգացնելու անհրաժեշտութիւնը, Հայաստանի մէջ ծաւալուող գործունէութիւնը, Հայաստանի եւ Լիբանանի գրասենեակներուն գործունէութիւնը եւ Ամերիկայի մէջ գրասենեակ հատատելու ծրագիրը, ինչպէս նաեւ տնտեսական, հաշուական, եւ շինարարական հարցեր եւ ծրագիրներ: Իր գործունէութիւնը յատկանշող այս բոլոր մարզերուն համար լիագումար ժողովը կատարեց իր գնահատումները եւ յանգեցաւ համապատասխան եզրակացութիւններու եւ որոշումներու:
Լիագումար ժողովը անդրադարձաւ նաեւ Սուրիոյ մէջ տիրող կացութեան եւ իր գնահատանքը արձանագրեց սուրիահայ միութիւններու եւ կառոյցներու մեծ նուիրումով տարած ժրաջան աշխատանքին համար: Ժողովը հաստատեց այս դժուար օրերուն սուրիահայ համայնքին կողքին կանգնելու եւ օգտակար ըլլալու անհրաժեշտութիւնը: Նկատի առնելով Հալէպի Համազգայինի Հայագիտական Հիմնարկին պիւտճէական տագնապը, ժողովը որոշեց նիւթական յատուկ օժանդակութիւն տրամադրել անոր:
Ժողովական աշխատանքներուն առընթեր Կեդրոնական Վարչութիւնը հանդիպումներ ունեցաւ ՀՀ Սփիւռքի նախարարուհի՝ Տիկին Հրանուշ Յակոբեանին եւ Երեւանի Պետական Համալսարանի նախագահ՝ Պարոն Արամ Սիմոնեանին հետ։ Քննարկումները կեդրոնացան հասարակաց ծրագիրներու գործադրութեան ներկայ ընթացքին՝ ինչպէս նաեւ կրթական եւ մշակութային մարզերէն ներս
սերտ գործակցութիւն ունենալու անհրաժեշտութեան վրայ։

Պէյրութ, 20 Սեպտեմբեր 2013

ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆԻ ԿԵԴՐՈՆԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹԻՒՆ

16

Հայ տառապանքի անզուգական գուսանին` Աւետիս Ահարոնեանի մահուան 65րդ ամեակին առթիւ , մեր ընթերցողներուն կը ներկայացնենք հակիրճ տեղեկութիւն անոր կեանքին ու գրականութեան մասին ինչպէս նաեւ հատուած մը անոր ընտիր արձակ էջերէն:(խմբ.)

Աւետիս Ահարոնեան

(1866-1948)

ԿԵԱՆՔԸ

Արձակագիր, նորավիպագիր , վիպագիր ու թատերագիր, ապա՝ յուշագրող, ազգագրող, պատմագրող-ուսումնասիրող, հրապարակախօս, խմբագիր, մանկավարժ, հռետոր, ազգային ու պետական գործիչ:
Երգած է հայոց տառապանքը,զուլումը, տաճկահայ ազատագրական կռիւները՝իրենց ֆետայիներով:
Ահարոնեան ծնած է 1866-ին, Իգդիր գաւառի Իգտիրմաւա գիւղին մէջ: Ութ տարեկանին կը յաճախէ Իգդիրի Գիւլազիզ խալիֆային գոմ-դպրոցը: Այնուհետեւ կը փոխադրուի Իգդիրմաւայի նոր դպրոցը, իբրեւ ուսուցիչ ունենալով Նշան վարժապետը: 1876-ին կը սկսի յաճախել

17

Իգդիրի ծխական դպրոցը, իբրեւ տեսուչ ունենալով Դաւիթ Քալանթարեանը, որ շատ կը սիրէ պատանի Աւետիսը , ինչպէս պատանի ուսանողն ալ՝ իր տեսուչը : Ռուս-թրքական 1877-1878-ի պատերազմին ընտանիքին հետ կ'ապրի գաղթի ու կոտորածի սարսափն ու մղձաւանջը:Պատերազմի աւարտէն ետք ընտանիքին հետ կը վերադառնայ հայրենի գիւղ ,ուր քիչ ժամանակ ետք կը կորսնցնէ հայրը.Ահարոնեան կը շարունակէ իր ընդհատուած ուսումը Իգտիրի ծխական դպրոցին մէջ ,Քալանդարեանի մօտ եւ զգալի յառաջդիմութիւն կ'արձանագրէ: 1881-ին Քալանդարեան կը հրաժարի իր պաշտօնէն մեկնելու համար Եւրոպա,բայց չ'ուզեր իր շնորհալի աշակերտը ձգել աննեցուկ ու իր բախտին.ուստի , մեկնելու ատեն իր հետ Էջմիածին կը տանի պատանի Աւետիսը եւ իր միջնորդութեամբ զայն ընդունիլ կու տայ Գէորգեան Ճեմարան, իբրեւ գիշերօթիկ սան զոր կ'աւարտէ 1886-ին: (Հետագային Ահարոնեան իր «Իմ Գիրքը»-ի երկրորդ հատորը կը ձօնէ «Երախտաւոր վարպետին՝Դաւիթ Քալանդարեանի յիշատակին): Այնուհետեւ մինչեւ 1896 կը պաշտօնավարէ Գէորգեան ճեմարանի, ինչպէս նաեւ Նոր Պայազիտի եւ Իգդիրի ազգային վարժարաններուն մէջ: 1898-ին Պաքուի ունեւոր եւ գրասէր Հայերու նիւթական օժանդակութեամբ, Ահարոնեան կը մեկնի Եւրոպա եւ կը հետեւի Լոզանի ու Փարիզի համալսարաններու գրականութեան, իմաստասիրութեան եւ պատմութեան դասընթացքներուն: 1903-ին կը վերադարնայ Կովկաս եւ Թիֆլիսի մէջ բնակութիւն հաստատելով կը ստանձնէ «Մուրճ» ամսագիրին խմբագրութիւնը: 1907-ին կը ստանձնէ Ներսիսեան վարժարանի տեսչութեան պաշտօնը:
Կովկասահայ հոյլ մը մտաւորականներու հետ 1909-ին կը ձերբակալուի եւ յաջորդաբար կը մնայ Մետեխի, Պաքուի, Ռոստովի եւ Նովոչերկասկի բանտերը:1911-ին երաշխաւորութեամբ ազատ կ'արձակուի եւ կ'անցնի Եւրոպա:
Առաջին համաշխարհային պատերազմի օրերուն, 1916-ին կը վերադառնայ Կովկաս եւ 1917-ին Թիֆլիսի մէջ կազմուած հայոց Ազգային խորհուրդին նախագահը կ'ըլլայ, իսկ 1918-ին՝ Հայաստանի Հանրապետութեան պատուիրակութեան նախագահ: 10 օգոստոս 1920-ին ան ստորագրեց Սեւրի դաշնագիրը:
Հայաստանի Հանրապետութեան փլուզումէն ետք Ահարոնեան կը մնայ Ֆրանսա: 1934 փետրուար 11-ին, Մարսէյի մէջ, հայ մշակոյթին նուիրուած բանախօսութեան մը ընթացքին կաթուածահար կ'իյնայ, առանց կարենալ աւարտելու իր ճառը:
18
Ահարոնեան տասնչորս տարի կ'ապրի ուշակորոյս եւ իր աչքերը կը փակէ 1948 Ապրիլին:Շքեղ յուղարկաւորութիւն տեղի կ'ունենայ. Կը թաղուի Փարիզի Հայոց Գերեզմանատունը:

ԳՈՐԾԵՐԸ
Աւետիս Ահարոնեան ունեցած է գրական բեղուն գործունէութիւն: կը ներկայացնենք զանոնք իրենց տպագրութեան ժամանակագրական կարգով.-
-Գրական գործերը.-«Պատկերներ», «Խեղճերը», «Ազատութեան ճանապարհին», «Մայրերը», «Կեանքի դասը», «Մրրկի սուրբը», «Արազը», «Լռութիւն», «Գայլերը ոռնում էին», «Աշնան գիշերին», «Կեանքի վէպը», «Խաւարրի մէջ» , «Մոխիրների տակից», «Անդունդը», «Պարտուածներ», «Աստծու կրակը» , «Հայրենիքիս համար», «Ճամբորդը», «Ղեղոյի արտը», «Երբ ձիւնն է իջնում», «Կարօտ հայրենի», «Իմ գիրքը», «Կաթուշքը», «Ոսկի հեքիաթ», «Իմ բանտը», «Երազներիս աշխարհը», «Մենութեանս մէջ»,«Սարբազ Խէչօն»:
-Թատրերգութիւններ.-«Արցունքի հովիտը», «Սեւ թռչունը» եւ «Ուխտուածները»:
-Ահարոնեան ունի նաեւ բազմաթիւ ուղեւորական, նկարագրական , հրապարակագրական, պատմագիտական գործեր եւ ուսումնասիրութիւններ որոնցմէ կը յիշենք .-«Անդրանիկ», «Քրիստափոր Միքայէլեան», «Իտալիայում», «Սարդարապատից մինչեւ Սեւր եւ Լոզան»:

ԳՐԱԿԱՆ ՅԱՏԿԱՆԻՇՆԵՐ
Աւետիս Ահարոնեանի գործը կը կրէ համահայկական դրոշմ:
Հայ արձակի մեծագոյն վարպետներէն մէկը, իր արուեստով եւ լեզուով: Ահարոնեանի յատկապէս լեզուն , իր հայեցի աւիշով , քնարերգական ու կշռուած գնացքով , պիտի մնայ ամենէն կատարեալ ու օրինակելի ստեղծումներէն մէկը արեւելահայ գրականութեան:
Իր արձակը բանաստեղծական է, յագեցած՝մշտայորդ ու վարար յուզումով, որ մերթ ստեղծած է գոռ ու բամբ միօրինակութիւն մը , որ իր կարեւոր մեղքն է:
Ահարոնեան պիտի ապրի իր տպաւորապաշտ գործերուն մէջ.անոր գործերէն ինչպէս՝Իտալիայում,Իմ գիրքը,եւ շարք մը պատմուածքներ (Ղեղոյի Արտը,Արագիլները եւայլն)կը մնան հայ գրականութեան յաղթանակներէն:

Րաֆֆի Ճուրեան

-Օգտագործուած աղբիւր՝Արեւելահայ Գրականութիւն,հեղինակ ՝Սիմոն Սիմոնեան-Պէյրութ ,1965

19

Անդրանիկին Սուրը

(հատուածներ)

Յոգնած ու պարտասած էր Անդրանիկ. Այն ժամանակ չհասկացանք , այժմ է միայն պարզւում, թէ ինչու նա իր վաթսուն տարին հազիւ բոլորած ՝ արտաքուստ տակաւին առոյգ , թարմ ու կորովի, շտապեց սակայն իր անխորտակելի սուրը Հայաստան ղրկել , Հայ հողին պահ տալ:
Մենք չգուշակեցինք , որ հզօր մարտիկը իր այդ քայլով անդարձ կերպով քաշւում էր ռազմի ճակատից: Հերոսները ուխտուածներ են եւ իրենց վախճանը գիտեն: Անշուշտ եւ Անդրանիկ նախազգում էր իր մօտալուտ մահը: Քառասուն տարի մահուան դէմ ըմբոստ՝ եւ իր ալեծուփ բախտի պողպատափայլ աչքերէն սառնասիրտ ու աներկիւղ նայող այդ անզուգական տղամարդը, որի ծանր ոտքերի տակ ժայռերն էին տնքացել, բնազդօրէն ու հնազանդ ՝ իր սրի գօտին արձակեց մէջքից, վար դրեց , կանգնեց մահու առջեւ անզէն , ու իր հին օրերի արնական կորովով բացականչեց.
-«Արի', արի', այժմ պատրաստ եմ»...
Հերոս էր:
Օրհասն զգալով ՝ ասես իր միակ մտածումը իր փառապանծ սուրը եղաւ, որ շտապեց իր հայրենի հողի ծոցը դնել:
Հայրենի հո՜ղ...չէ՞ նրա սիրուն էր նետուել կեանքի ամենէն տատասկոտ ճամբաները , նրա ցաւն էր փոթորկել իր հոգին , ու թափ տուել իր բազկին. նրա համար էր անթիւ անգամ չափուել մահու հետ , նրան՝ իր հայրենիքին պիտի հասնէր իր անպարտելի սուրը:

20

Հնուց ի վեր ՝ դիւցազնական ժամանակներից , սուրը եղած է միշտ իսկական հերոսների վերջին խօսքը, յետին պատգամն ու կտակը: Սուրը, անկապտելի ու խորհրդաւոր ժառանգութիւնը , որ անցնող հսկաները թողնում են յաջորդներին՝ որպէս գիշերային խաւարն ակօսող կայծակ: Յետագայ սերունդների ազատական որոնումների մէջ հինաւուրց պապենական սրի կայծկլտումը մեռած վիթխարիների աչքերի փայլն է, նրա շկահումը՝ հայրերի գոռ աղաղակը եւ նրա հարուածը՝ հանգչող նախնեաց կամքը պողպատի:
Սասունցի Դաւիթի սուրը,այն կայծակնափայլ թուր-կէծակին ,իր դիւցազն հօր Մհերի թողած ժառանգութիւնն էր , որով որդին ոտնակոխ հայրենիքին պատիւը պիտի փրկէր,Մսրայ Մելիքի թշնամանքից:
Հօրեղբայրը ՝Ձէնով Յովան , ստիպուած էր զիջել մանուկ հսկայի պահանջին, որ իր հօր ժառանգութեան արժէքը գիտէր , Քուրկիկ-Ջելալին էր ուզում , եւ Թուր-Կէծակին .այյդ ահեղ թուրը, որ գալիս էր հեռաւոր նախնիքներից որպէս կայծակնափայլ գաղափար հետագայ սերունդների բախտը կերտելու:
Եւ Թուր-Կէծակին,ինչպէս մխացող կրակ,թաղուած էր գետնի տակ,հայրենի հողի ծոցում , մինչեւ որ աճի, մեծանայ մանուկ վիթխարին՝ Դաւիթը:
Մեր պատմութեան հերոսական շրջաններում,Մամիկոնեան բոլոր փառապանծ կտրիճները, բոլոր մեր սպարապետները անշուշտ, հօրից որդուն էին փոխանցում իրենց անհեթեթ ու խորտակիչ սրերը, որպէս իրենց վերջին ու անդառնալի հրաման իրենց զաւակներին «Մեռանել ի վերայ հայրենեաց եւ ի վերայ ազգին Արշակունեաց»:
Անդրանիկ ժողովրդի խորհրդապաշտ ու մանկունակ հոգին ունէր եւ բնազդական մղումով մահից առաջ, յետնորդներին իր պողպատէ փայլփլուն պատգամը թողեց իր սրով. Իր սերնդի պայքարը վերջացաւ, բայց չի կնքուեց. Հայ ազատագրութեան նուիրուած սուրը հայրենի հողի ծոցումն է եռում:

Աւետիս Ահարոնեան