ԿԱՍԻՈՍ ԼՐԱՏՈՒ - Թիւ 13 - Յունիս 2013

1
                                 ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ
Էջ
  2      Խմբագրութեան Խօսքը
  3      Տեղական լուրեր
  5      Հայկական մշակութային լուրեր
  8      Գնահատագիր
  9      Շահան Շահնուրի Յիշատակին                                      Հ. Համազասպ Գլընճեան
11      Հայրերու Օրուան Առթիւ                                              Վեր. Սերոբ Ճ. Մկրտիչեան
12      Ակնարկ Հայ Գրականութեան Պատմութեան Վրայ - Յովհաննէս Գազանճեան
14      Զրոյցներ Հայերէնի Մասին Զ.                                         Լեւոն Հախվերտեան
16      Հայերէն Ճիշդ Գրենք Ու Խօսինք

2
Խմբագրութեան խօսքը

Մեր աչքերը գոցեցինք ու բացինք եւ մէկ տարին անցաւ :Լրատուն հպարտօրէն կը հրապարակէ իր Երկրորդ տարուան առաջին թիւը կամ թիւ 13ը: Քեսապի պատմութեան համար նշանակալից պէտք է ըլլայ այս :
2013ը Համազգայինի հիմնադրման 85 ամեակն է : Աշխարհով մէկ կը տօնակատարուի 85 ամեակը : Ամեակները անկիւնադարձային նշանակութիւն կը ներկայացնեն որեւէ հաստատութեան համար : Ընդհանրապէս այսպիսի առիթներով նոր ուխտեր կը կատարուին , նոր որոշումներ կ'առնուին , նոր գործունէութիւն կը սկսի ծաւալիլ: Մամուլէն կը տեղեկանանք մշակութային գնահատելի աշխատանք տարբեր գաղութներէ ներս : Համազգայինի ծնունդը 1928ին՝ ճերմակ ջարդին ՈՉ ըսելու համար էր: Իր ուխտին հաւատարիմ մնաց Համազգայինը 85 երկար տարիներ : ՈՉ ըսելու համար բացուեցան Ճեմարաններ , տպարաններ .տպուեցան պարբերաթերթեր, լոյս աշխարհ եկան բազմահազար հատորներ , դասագրքեր , բառարաններ եւ մասամբք սոցին : Համազգայինը «Մշակոյթի ախտով» վարակեց սերունդներ , անոր հիմնադիրներու տեսլականը գերեց այդ սերունդները եւ պիտի շարունակէ գերել գալիքները : Կասիոս Լրատուի հիմնադիրներն ալ ՝ գերիներ Շանթերու, Աղբալեաններու եւ Մուշեղ Իշխաններու տեսլականին , որոշեցին քալել անոնց հետքերէն . անոնց երթը յաջող դարձաւ շնորհիւ բծախնդիր եւ հետեւողական աշխատելաձեւ որդեգրած նուիրեալներու եւ քաջալերանքովը Համազգայինի Շրջանային եւ տեղական Վարչութեանց,մշակութասէր աշխատակիցներու, ընթերցողներու , նուիրատուներու : Շարունակենք գօտեպնդուիլ իրարմով , որովհետեւ անով պայմանաւորուած է մեր բարի երթը:
(Խմբագրութիւն)

Խմբագրական Կազմ
Պրն. Նշան Պասմաճեան- Խմբագրապետ ,Պրն.Րաֆֆի Ճուրեան- Փոխ Խմբագրապետ , Խմբագրութեան անդամներ՝ Տիկ.Նայիրի Կարճիկեան-Մելքոնեան , Տիկ. Յասմիկ Աւագեան-Սաղտըճեան , Օրդ. Վանիկ Գլնճեան , Օրդ. Սօսէ Պետիրեան :
Ձեր գրական ստեղծագործութիւններն ու ձեր նամակները ուղղուած Խմբագրութեան ՝ կրնաք յղել հետեւեալ հասցէին. gasioslradou@gmail.com

3
Տեղական լուրեր

-23 Մայիս,2013-ին տեղի ունեցաւ Հայ Կաթողիկէ Բարեյուսոյ Վարժարանի մանկապարտէզի եւ նախակրթարանի վկայականներու բաշխման հանդիսութիւնը,ուր վեցերորդ կարգէն վկայուեցան ութ իսկ մանակապարտէզէն՝ վեց աշակերտներ, ներկայութեամբ հարիւրեակ մը հանդիսատեսներու:
Հանդիսութիւնը սկիզբ առաւ Սուրիական հայրենիքի եւ Մայր հայրենիքի զոյգ քայլերգներով.ապա դպրոցի տնօրէն պրն.Պասսամ Մհաննա կատարեց բացման խօսքը:
Գեղարուեստական յայտագիրը ընդգրկեց փունջ մը հայրենասիրական խմբերգներ եւ ասմունքներ՝ նուիրուած Մայր հայրենիքին,Հայ լեզուին եւ Հայ դպրոցին:Մթնոլորտը առաւել խանդավառեցին մանկապարտէզի եւ նախակրթարանի աշակերտներուն պատրաստած հայկական եւ արաբական ճոխ պարերը,որոնցմէ ետք ներկայացուեցան արաբական եւ հայկական թատրերգութիւններ նուիրուած Սուրիական հայրենիքին եւ Հայ մօր:Աւարտին տեղի ունեցաւ 6-րդ դասարանի եւ մանկապարտէզի վկայականաց բաշխում:

4
Փակման խօսքին մէջ օրդ.Սալբի Թիթիզեան նախ շնորհաւորեց շրջանաւարտները ապա նշեց որ Հայ դպրոցին մէջ թրծուած պատանին ընդհանրապէս աւելի ինքնավստահ է,գիտակից իր ազգային ինքնութեան,մշակոյթին եւ արժէքներուն եւ ծնողներու հանդէպ երախտագէտ:Իր խօսքի աւարտին,ան կոչ ուղղեց հայ մօր , որ հաւատքով,ազգային հպարտութեամբ եւ հայրենասիրութեամբ դաստիարակէ իր զաւակը, տունէն ներս քաջալերէ Մայրենի լեզուի գործածութիւնը,զաւակներուն հայերէնով կարդայ մանկական պատմութիւններ եւ նախանձախնդիր ըլլայ գոյատեւման ջահը սերունդէ սերունդ փոխանցելու:
Հանդիսութիւնը իր աւարտին հասաւ Գերապատիւ Տէր Գարեգին Վրդ. Քէօշքէրեանի գնահատանքի եւ օրհնութեան աղօթքով:

                                                                           * * *

- Ուրբաթ 24 Մայիս 2013-ին , տեղի ունեցաւ վկայականաց բաշխման հանդիսութիւն Հայ Աւետ. Նահատակաց Միաց. Վարժարանէն ներս, ներկայութեամբ ծնողներուն , ուսուցչական կազմին եւ տնօրէնութեան :
Հանդիսութիւնը սկսաւ Սուրիական Հայրենիքի եւ Մայր Հայրենիքի քայլերգներով : Ապա, շրջանաւարտ աշակերտները ներկայացուցին երգեր , պարեր , արտասանութիւններ եւ «Հայ Մօր » տարուան նուիրուած թատրերգութիւն մը :
Յայտագրի աւարտին շրջանաւարտները իրենց ուղերձներով յայտնեցին իրենց երախտագիտութիւնը Հայ Աւետ. Նահատակաց Միաց. Վարժարանի ուսուցչական կազմին, հոգաբարձութեան եւ տնօրէնութեան : Իր փակման խօսքին մէջ Պատ. Սեւակ Թրաշեան շնորհաւորեց շրջանաւարտները մաղթելով անոնց նորանոր յաջողութիւններ : Ան շնորհակալութիւն յայտնեց ծնողներուն , ուսուցչուհիներուն եւ հոգաբարձութեան, իրենց անխոնջ աշխատանքին համար 2012-2013 դպրոցական տարեշրջանին ընթացքին , որ լի էր մարտահրաւէրներով եւ տագնապներով . Պատուելին աղօթքով փակեց օրուան հանդիսութիւնը :


5

                                                                            * * *

-Ազգ.Ուսումն. Միացեալ Ճեմարանի մանկապարտէզի ամավերջի հանդէսը տեղի ունեցաւ 2 Յունիս 2013-ին «Սարդարապատ» սրահին մէջ:
Հանդիսութիւնը սկսաւ զոյգ քայլերգներով եւ մէկ վայրկեան յոտնկայս լռութեամբ առ ի յարգանք մեր բոլոր նահատակներու հոգիներուն :
Բացման խօսքը ներկայացուց Օրդ. Դալար Թութիկեան, ուր անդրադարձաւ հայ դպրոցի անփոխարինելի դերին հայ սերունդներ կերտելու դժուարին աշխատանքներուն մէջ: Ան ըսաւ. «Սփիւռքի տարածքին մեր ազգային կարեւորագոյն կառոյցը հայ դպրոցն է: Հայ դպրոցը Լուսաւորիչի այն կանթեղն է,որուն ճառագայթներուն տակ հայ մանուկը ո՛չ միայն կը դաստիարակուի ու գիտելիքներ կ'ամբարէ,այլ նաեւ կը կազմուի անոր ազգային նկարագիրն ու պատկանելիութիւնը»: Ան աւելցուց ըսելով, թէ հայ դպրոցի առաքելութեան մեծագոյն նեցուկը
6
մեր ծնողներն են,որոնց անկեղծ սիրով եւ հոգատարութեամբ հայ դպրոցը պիտի շարունակէ իր առաքելութիւնը անխոտոր եւ անսայթաք,որպէսզի նորահաս սերունդները դաստիարակուին ու զարգանան հայ ոգիով,հայու շունչով,թրծուին հայ եկեղեցւոյ ու ազգային վեհ սկզբունքներով,ճշմարիտ հայրենասիրութեամբ, մարդասիրութեամբ եւ Աստուածասիրութեամբ:

Փոքրիկները ներկայացուցին փունջ մը ազգային եւ հայրենասիրական երգեր, արտասանութիւններ,հայկական եւ օտար պարեր:«Եօթը Խորհուրդ Եօթը Գոյն» խորագիր կրող յայտագիրով փոքրիկները արտայայտեցին իրենց սէրը եւ երախտագիտութիւնը իրենց հայրենիքին հանդէպ:Իրենց անմեղ դէմքերով եւ ժպիտներով անոնք խոստացան ըլլալ ճշմարտախօս ու համեստ,սիրել աշխատանքը , ըլլալ ճշմարիտ հայորդիներ մեր ազգին եւ հայրենիքին ծառայող:
Աւարտին, քսան փոքրիկներ ստացան իրենց առաջին եւ կարեւորագոյն վկայականը: Արժ.Տէր Միւռոն քհնյ.Աւետիսեան իր սրտի խօսքին մէջ ըսաւ:- « Հայ ուսուցիչները հայոց պատմութեան,հայ մշակոյթին , հայկական բարքերուն,աւանդութիւններուն եւ սովորութիւններուն ներկայացուցիչներն են:Հայ ուսուցիչներն են , որոնք կ'ապրին եւ կ'ապրեցնեն հայ ժողովուրդի գերագոյն իտէալներն ու արժէքները : Առանց հայ դպրոցին եւ հայ ուսուցիչին մեր կեանքը ունայնութիւն կը դառնայ»: Արժանապատիւ Տէր Հայրը իր խօսքը աւարտեց մաղթելով, որ հայ դպրոցին ճամբաները միշտ գունազարդ ըլլան,անոր դուռը երբեք
7
չփակուի,որպէսզի միշտ նոր սերունդներ ունենանք ,որոնք հաստատուն քայլերով բարձրագոյն գագաթներ նուաճեն իրենց կեանքին մէջ,պատիւ բերեն մեր դպրոցին եւ ծնողներուն,մեր ազգին եւ եկեղեցւոյ, միշտ բարձր պահեն հայկական դրօշը:
Ճեմարանի բակին մէջ ներկաները ջերմապէս շնորհաւորեցին մեր փոքրիկ շրջանաւարտները , մաղթելով անոնց յարատեւ յաջողութիւն ուսման յաջորդ հանգրուաններուն մէջ , հասնելու բարձր մակարդակներու եւ տիտղոսներու:

Հայկական մշակութային լուրեր

Սկովտիոյ Մէջ Ապրիլ 24-ը Պիտի Նշուի Իբրեւ 
Հայոց Ցեղասպանութեան Զոհերու Յիշատակի Օր
Սկովտիոյ մէջ այսուհետեւ Ապրիլ 24-ը պիտի նշուի իբրեւ Հայոց ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակի օր: Սկովտիոյ խորհրդարանը 18 Ապրիլին որդեգրած է համապատասխան փաստաթուղթ մը, զոր ստորագրած է խորհրդարանական մեծամասնութիւնը` 64 երեսփոխան: Փաստաթուղթին մէջ ամրագրուած է, որ Ապրիլ 24-ին Օսմանեան կայսրութեան հրամանով ձերբակալուեցան եւ սպաննուեցան հայ մտաւորականներ, եւ այդ օրը կը նկատուի հայերու դէմ բռնութիւններու եւ կոտորածներու սկիզբ:

                                                               * * *

Հայաստանի կառավարութիւնը պիտի օժանդակէ թուայնացնելու, Մխիթարեան հայրերու հնատիպ գրքերու եւ արխիւներու գրադարանը
Հայր Եղիա Ծ. Վրդ. Քիլաղպեան ՝ընդհանուր աբբահայր Մխիթարեան միաբանութեան, ընդունեց 31 Մայիսին , Հայաստանի սփիւռքի նախարարուհի՝ տիկին Հրանոյշ Յակոբեանի այցելութիւնը. հանդիպման
8
ներկայ էր նաեւ Վենետիկի Մխիթարեան վարժարանի տնօրէն Հայր Սերովբէ Չամուրլեան:
Ըստ սփիւռքի նախարարութեան լրատուական գրասենեակի հաղորդման ,Հայաստանի կառավարութիւնը ,պահպանելու նպատակաւ հայրենական մեծ ժառանգութիւն մը, պիտի շնորհէ միաբանութեան 53,5 միլիոն Դրամ(մօտաւորապէս 120 000 ամերիկեան տոլար) , թուայնացնելու հնատիպ գիրքեր եւ անգնահատելի արժէք ունեցող արխիւներ , որոնք մեծ հարստութիւններ են հայրենական ժառանգութեան համար:

                                                       * * *

Համազգայինի Լիբանանի Շրջանային Վարչութիւն. 
«Երազային Հալէպը» Լուսանկարներու Ցուցահանդէսի Բացում
Կազմակերպութեամբ Համազգայինի Լիբանանի Շրջանային վարչութեան եւ հովանաւորութեամբ Լիբանանի հայոց թեմի Առաջնորդ Գեղամ Արք. Խաչերեանի, Հինգշաբթի, 6 Յունիս 2013-ի երեկոյեան ժամը 7:00-ին, բացումը կատարուեցաւ «Երազային Հալէպը» խորագիրով լուսանկարչական ցուցահանդէսին` Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին մէջ:
Հռչակաւոր ջութակահար եւ Հայաստանի լրագրողներու միութեան անդամ Արմէն Ճենտերեճեանի լուսանկարներու այս ցուցահանդէսը կ՛ընդգրկէ Հալէպ քաղաքի տեսարժան վայրերու լուսանկարներ, ինչպէս նաեւ տեսարաններ փողոցներու, որոնք այսօրուան դրութեամբ կրնան քանդուած ըլլալ Սուրիոյ ցաւալի իրադարձութիւններուն պատճառով:
Ներկաները շրջագայեցան ցուցասրահին մէջ` մասամբ յուզումով եւ մասամբ կարօտով դիտելու երազային Հալէպի փողոցները եւ պատկերները: Ցուցադրուած հաւաքածոն կ՛ընդգրկէ նաեւ Քեսապ, Սետնայա եւ այլ վայրերու լուսանկարներ, ինչպէս նաեւ` Արարատ լերան պատկերներ: Նշենք, որ ցուցահանդէսին հասոյթը պիտի տրամադրուի սուրիահայութեան օժանդակութեան ֆոնտին:

                                                       * * *

9
Արքայազուն Ուիլեըմը Պիտի Ըլլայ Բրիտանիոյ Առաջին Թագաւորը՝ 
Հայկական Ծագում Ունեցող 
Արքայազուն Ուիլեըմը պիտի ըլլայ Բրիտանիոյ առաջին թագաւորը, որ հայկական արմատներ ունի: «Տը թայմզ աֆ Ինտիա»ի համաձայն, Էտինպրայի համալսարանին մէջ տեղի ունեցած ծինային քննութեան արդիւնքներէն ի յայտ եկած է, որ արքայադուստր Տիանայի նախնիներէն Էլիզա Գէորգը հայկական եւ հնդկական ծագում ունի: «Ես միշտ ենթադրած եմ, որ մասամբ հայ եմ, եւ այժմ ուրախ եմ, որ նաեւ հնդկական ծագում ունիմ», նշած է արքայադուստր Տիանայի հօրաքոյր Մերի Ռոչը: Համալսարանի ծինային փորձագէտ, դոկտոր Ճիմ Ուիլսընը յայտնած է, որ արքայազուն Ուիլիըմն ու Հերրին ժառանգած են Էլիզայի մայրիկին ծինը,հետեւաբար ունին հայկական եւ հնդկական ծագում:

                                                                             * * *

Արամ Ա. Կաթողիկոս Պարգեւատրեց Ազգային Բարերար
Տէր Եւ Տիկին Հրայր Սողոմոնեանը
Ուրբաթ, 14 Յունիս 2013-ի երեկոյեան, Ազգային ընդհանուր ժողովի աւարտին, Տըպպայէի «Լը Ռոյալ» պանդոկին մէջ տրուած պաշտօնական ճաշկերոյթին ընթացքին, Արամ Ա. Վեհափառ Հայրապետը «Կիլիկեան Իշխան»-ի շքանշանով պարգեւատրեց ազգային բարերար տէր եւ տիկին Հրայր Սողոմոնեանը:
Յայտնենք, որ տէր եւ տիկին Հրայր եւ Մակի Սողոմոնեան շուրջ մէկ տարի առաջ ստանձնած էին Պիքֆայայի վանքի շրջափակին մէջ կառուցուող միաբանական շէնքին բարերարութիւնը` տրամադրելով մէկուկէս միլիոն ամերիկեան տոլար:
Արամ Ա. կաթողիկոս բարձր գնահատելով Հրայր Սողոմոնեանը ըսաւ. «Հրայրը չենք գնահատեր միայն իր նիւթական նուիրատուութեան համար, այլեւ նախ եւ առաջ իր երկար տարիներու նուիրեալ ծառայութեան համար: Արդարեւ, Հրայր Սողոմոնեան անձնուէր
10
ծառայութեան տիպար է. եւ անոր փաստը տուած է անցնող աւելի քան երեսուն տարիներուն, յատկապէս Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց մէջ»: Վեհափառ հայրապետը դրուատիքով խօսեցաւ նաեւ Մակի Սողոմոնեանի մասին, որ «միշտ քաջալերող եղած է Հրայրին ազգային-եկեղեցական ծառայութեան ու կատարած նուիրատուութիւններուն»: Եզրափակելով իր խօսքը` Վեհափառը ըսաւ. «Ոեւէ մէկ անձի արժէքը իր ունեցածին մէջ չէ, այլ` տուածին: Ո՛չ թէ իր ունեցածով, այլ` իր տուածով անձը կը դառնայ յարգելի ու սիրելի բոլորին. իր տուածով անձը կը բարձրանայ, կը մեծնայ ու կը մնայ ժողովուրդի սիրտին մէջ»:
Ապա Քուէյթի եւ Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց կաթողիկոսական փոխանորդ Շահէ եպս. Փանոսեան կարդաց վեհափառ հայրապետին կոնդակը: Խօսք առնելով Հրայր Սողոմոնեան շնորհակալութիւն յայտնեց վեհափառ հայրապետին` խոստանալով, որ ինք պիտի շարունակէ զօրավիգ կանգնիլ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան համազգային առաքելութեան, որ առաւել ծաղկումի ու ծաւալումի ընթացքին մէջ է: Ճաշկերոյթին ներկայ էին ազգային ընդհանուր ժողովի պատգամաւորները, թեմակալ առաջնորդներ, միաբաններ եւ Լիբանանի հայ համայնքի ներկայացուցիչներ:

11
2013 տարին կը հանդիսանայ սիրուած եւ տաղանդաւոր գրագէտ՝Շահան Շահնուրի ծննդեան 110 ամեակը.իբր անդրադարձ անոր կեանքին վրայ կ'արտատպենք «Հայ Ընտանիք» պարբերաթերթին մէջ 1974-ին լոյս տեսած յօդուածը,որուն հեղինակն է վաղամեռ հոգելոյս Հայր Համազասպ Վրդ. Գլընճեան: Հայր Համազասպը ,Քեսապի ինչպէս նաեւ հոգեւորականներու ու բանաստեղծներու ընտանիքի զաւակ,շատ կանուխ հեռացած է մեզմէ արկածի մը հետեւանքով,անոր բազմաթիւ գրութիւններն ու գրական յօդուածները հրատարակուած են Մխիթարեան հայրերու «Հայ Ընտանիք» պարբերաթերթին մէջ: Ան բազմաթիւ տարիներ վարած է նաեւ Վենետիկի «Մուրատ Ռաֆայէլեան» վարժարանի ուսումնապետի եւ տեսուչի նուրբ պաշտօնները:Յիշատակն արդարոյն օրհնութեամբ եղիցի:(խմբ.)

ՏԱՂԱՆԴԱՒՈՐ ԳՐԱԳԷՏ
ՇԱՀԱՆ ՇԱՀՆՈՒՐԻ ՅԻՇԱՏԱԿԻՆ (1903-1974)
12

Ոչ եւս է Շահան Շահնուր,արեւմտահայ գրականութեան ամէնէն աւելի հարազատ եւ անզուգական վարպետներէն մէկը:
Շահնուր,բուն անունով Քերեսթեճեան,ծնած է Պոլիս (Սկիւտար) 1903ի Օգոստոս 3ին:Աւարտած է Պէրպէրեան վարժարանը 1922ին,իբրեւ անոր փայլուն աշակերտներէն մէկը:Հազիւ դուրս ելած վարժարանէն,ամայութիւն կը գտնէ իր չորս կողմը:Երբեմնի շէն Պոլիսը, որ հայ նոր մտքի հնոցն էր եղած,անշքացած էր բոլորովին:Հայութիւնը աննախընթաց ու սոսկալի հարուած մը ընդունած էր,եւ անոր ուժգնութեան ներքեւ հետզհետէ կը նսեմանար,կը մեռնէր:Եւ Շահնուր՝ հազիւ քսանամեայ,կը ստիպուի ձգել հայ ժողովուրդի եւ հայ մտքի այդ դամբարանը ու ապաստանիլ Ֆրանսա:
Փարիզի մէջ՝ ուր կը հաստատուի,մօտէն հաղորդակից կ՛ըլլայ տարագիր հայութեան տխուր ճակատագրին:Ժամանակ մը կը ստիպուի լուսանկարչութիւն ալ ընել չնչին օրապահիկի մը համար:Բայց իր հոգիին խորը փրփուրներ կային,եւ նիւթական աշխատանքը լոկ՝ չէր կրնար գոհացնել իր փոթորկոտ ներաշխարհը:Եւ ահա կը տեսնենք որ Շահնուր միաժամանակ կը զբաղի նաեւ գրականութեամբ,թղթակցելով Ֆրանսական պարբերաթերթի մը:
1929ին է որ իր յաղթական մուտքը կը գործէ արեւմտահայ գրական աշխարհէն ներս,ցնցիչ վէպով մը.ՆԱՀԱՆՋԸ ԱՌԱՆՑ ԵՐԳԻ վերնագիրով,որ ահազանգ մըն էր հայ արժէքներու նահանջին դէմ:Վէպը կը սկսի հրատարակուիլ Փարիզի «Յառաջ»ին մէջ իբրեւ թերթոն,եւ հակառակ ոմանց ընդդիմութեան,ամբողջութեամբ կը տպուի,շնորհիւ Շաւարշ Միսաքեանի հեղինակաւոր կարգադրութեան:
Դարձեալ «Յառաջ»ի մէջ է որ նախ կը հրատարակուին իր շարք մը սքանչելի պատմուածքները, որոնք յետագային լոյս կը տեսնեն առանձին հատորով, ՅԱՐԱԼԷԶՆԵՐՈՒ ԴԱՒԱՃԱՆՈՒԹԻՒՆԸ խորագիրով (1933):
Բ-համաշխարհային պատերազմին սկզբնաւորութեան կը հիւանդանայ ոսկրախտէ,եւ անկէ ետք կեանքը կ՛անցընէ հիւանդանոցներու մէջ:Այս շրջանին է որ պահ մը՝ Շահնուր դառնացած կը հեռանայ հայ գրական ասպարէզէն եւ Արմէն Լիւպէն ծածկանունով
13
կը սկսի գրել Ֆրանսերէն. կը հրատարակէ բանաստեղծական չորս հատորներ,մեծ ընդունելութիւն գտնելով Ֆրանսական դժուարահաճ շրջանակներու կողմէ եւ արժանանալով բազմաթիւ գրական մրցանակներու: Այս գործերը տակաւին ամբողջութեամբ հայերէնի չեն թարգմանուած:
1957ին,Շաւարշ Միսաքեանի մահուան առիթով,կը մոռնայ իր դառնութիւնը եւ կը գրէ հայերէն, հրատարակելով «Յառաջ»ի մէջ ՍԻՐՏ ՍՐՏԻ վերնագրով պատմուածք մը: 1958ին կը հրատարակէ ԹԵՐԹԻՍ ԿԻՐԱԿՆՕՐԵԱՅ ԹԻՒԸ եւ 1968ին՝ ԶՈՅԳ ՄԸ ԿԱՐՄԻՐ ՏԵՏՐԱԿՆԵՐը, երկուքն ալ Պէյրութ տպուած:Վերջին տարիներուն «Յառաջ» մատենաշարը լոյս ընծայեց երկու Շահնուրեան հաւաքածոներ. ԲԱՑ ՏՈՄԱՐ (1971) եւ ԿՐԱԿԸ ԿՈՂՔԻՍ (1973):
1974, Օգոստոս 20ին առ յաւէտ կը փակէ իր աչքերը Փարիզի հիւանդանոցներէն մէկուն մէջ, ուր փոխադրուած էր կաթուածի մը հետեւանքով: Իր յոգնաբեկ ոսկորները կը հանգչին Փէռ Լաշէզի գերեզմանատունը:
Դժուար պիտի ըլլայ լեցնել այն պարապը, որ իր մահով ձեւացաւ արեւմտահայ գրականութեան մէջ:Խոր հմտութեան կը միացնէր գրական բացառիկ լրջութիւն մը. իր գործերուն մէջ անմիջապէս աչքի կը զարնեն սեպհական ոճն ու ինքնատպութիւնը,հզօր անձնականութիւնն ու նուրբ հեգնանքը՝ նոյնիսկ իր ամենէն աւելի ողբերգական էջերուն մէջ:Իր քով ցայտուն է կիրքը, ընդվզումը, ըմբոստութիւնը:Կեանքի ընթացքին գիտցաւ խուսափիլ շահագործողներէն, փախաւ ծափերէն,լռեց վատութիւններուն դէմ,ուզեց մնալ ազատ:Ո՛չ մէկուն գլուխ խոնարհեցուց,եւ հիւանդութիւնները,անտարբերութիւններն ու փոքրոգութիւնները չկրցան զինքը ճկել:Ամենէն աւելի յուսաբեկ պահերուն քաշուեցաւ իր միջնաբերդը՝ գրականութեան գիրկը,եւ երկնեց տաժանքով:
Խոր կսկիծով կը խոնարհինք իր թարմ հողակոյտին առջեւ:
Հ. Համազասպ Գլընճեան

14
Հայրերու Օրուան Առթիւ

 Յունիս ամսուան մէջ կ'անդրադառնանք մեր հայրերուն: Պօղոս Առաքեալ Եփեսացիներուն ուղղուած նամակին մէջ կը յորդորէ ըսելով.- «Եւ Դուք հայրե՛ր, ձեր որդիները մի՛ բարկացնէք, հապա զանոնք մեծցուցէք Տէրոջը վարժութիւնովն ու խրատովը» (6.4): Եզովբոս «Ծեր Հայրը Եւ Իր Որդին» առակին մէջ կը պատմէ ըսելով.-«Անզգամ որդի մը իր ծեր հայրը տունէն դուրս հանեց: Հայրը բոլորովին երեսի վրայ ձգուած, ստիպուեցաւ հիւանդանոց մտնել: Օր մը երբ որդին անկէ կ'անցնէր՝ կանչեց զայն եւ աղաչեց որ իր ունեցածներէն զոյգ մը կապերտ (ցնցոտի) ղրկէ իրեն, որոնք իր վաստակովը գնած էր: Որդին մեղքանալով՝ իր տղուն ձեռքը երկու կապերտ տուաւ ու հօրը ղրկեց: Ծերունին անոնցմէ մէկը միայն առաւ եւ միւսը թոռանը ձեռքը տուաւ ու ետ ղրկեց ըսելով. «Թող հայրդ լաւ պահէ ասիկա, վասնզի երբ օր մը ինքն ալ ինծի պէս հիւանդանոցին անկիւնները իյնայ՝ կրնայ ասոր պէտք ունենալ»: Եզովբոս կը խրատէ ծնողաց եւ կ'ըսէ.- «Զաւակ մը ի՛նչ որ ընէ իր ծնողաց՝ նոյնը կը գտնէ իր զաւակներէն, ըլլայ բարի, ըլլայ չար: Վա՜յ այն զաւկին որ չարութեամբ ծնողացը սիրտը կը վիրաւորէ, որովհետեւ յետագային չարաչար կը պատժուի»: «Պատուեցէ՛ք ձեր ծնողները՝ որոնք ձեր կեանքին պատճառ են, նոյնպէս ձեր դաստիարակը՝ որ բարի կենաց պատճառ է» կ'ըսէր Սոկրատ: Աստուածաշունչին մէջ վեց անգամ յիշուած է հետեւեալ կարեւոր պատուիրանը.- «Պատուէ քու հայրդ ու մայրդ»:
 Շատ յաճախ հետեւեալը կ'ըսենք.-
«Երբ 4 տարեկան էի՝ հայրս ամէն բան կրնար ընել,
5 տարեկան էի՝ հայրս ամէն բան գիտէր,
6 տարեկան էի՝ հայրս քու հօրմէդ խելացի է,
8 տարեկան էի՝ իսկութեան մէջ հայրս ամէն բան չի գիտեր,
10 տարեկան էի՝ անցեալին, երբ հայրս իմ տարիքս էր՝ ամէն բան տարբեր էր,
12 տարեկան էի՝ հայրս չի գիտեր, մոռցած է իր մանկութիւնը,
14 տարեկան էի՝ կարեւորութիւն մի տար, հին գլուխ է,

15

21 տարեկան էի՝ ներկայ իրադարձութիւններէն եւ գիտութիւններէն լուր չունի,
25 տարեկան էի՝ հայրս գիտէ, որովհետեւ մինչեւ այսօր ապրեր է,
30 տարեկան էի՝ հօրս հարցնենք, ան փորձառու է,
35 տարեկան էի՝ առանց հօրս հարցնելու որոշում չեմ ուզեր առնել,
40 տարեկան էի՝ արդեօք հայրս ինչ պիտի ըսէր, ան որչա՛փ իմաստուն է,
50 տարեկան էի՝ երանի՛ հայրս ողջ ըլլար, որպէսզի իրմէ խորհուրդ առնէի: Որչա՛փ շատ կրնայի իր փորձառութենէն օգտուիլ երբ ողջ էր»:

 «Հայրերու Օր»ուայ առթիւ, հայրեր՝ մեծցուցէք ձեր զաւակները Տէրոջը վարժութիւնովն ու խրատովը: Իսկ որդիներ՝ երբ ձեր հայրերը ողջ են, պատուեցէք, սիրեցէք եւ յարգեցէք ձեր հայրերը, ետքը օգուտ չունենար:
 «ՇՆՈՐՀԱՒՈՐ ՀԱՅՐԵՐՈՒ ՕՐ»
 Վեր. Սերոբ Ճ. Մկրտիչեան Դիմատետրէն-www.facebook.com

16

ԱԿՆԱՐԿ՝ՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ՎՐԱՅ(Դ.)
ՄԻՋՆԱԴԱՐԵԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ ( բ.)

Հայոց հնագոյն անգիր բանաստեղծութեան նախնական ձեւը եղած է վէպը կամ վիպասանութիւնը:Ասոնցմէ զատ,կային առածներ, ասացուածքներ, առասպելներ, զրոյցներ եւ կենդանական վէպեր կամ առակներ:

Վիպասանական երգերու տարածիչներն եղած են յատուկ երգիչներ,որ կը կոչուէին գուսան:Հայ գուսանները սովորաբար դուրս կու գային Գողթն գաւառէն,այդ պատճառաւ կը կոչուէին Գողթան երգիչներ եւ իրենց երգած վիպասանութիւնները Գողթան երգեր:Հին գուսաններու յետնորդներն են վերջին դարերու աշուղները,որոնք եւս թէ՛ կը բանահիւսէին,թէ՛ կ՛երգէին,թէ՛ կը նուագէին: Հայոց պատմութեան նախապատմական-աւանդական մութ շրջանը կազմուած է գուսանական զանազան վէպերէ, առասպելներէ, զրոյցներէ եւ երգերէ: Օրինակ՝դիւցազնական վէպեր են Հայկի ու Բէլի եւ Տորք Անգեղի աւանդութիւնները,պատմական զրոյցներ են Արայի եւ Շամիրամի, Տիգրանի եւ Աժդահակի, Արտաշէսի եւ Արտաւազդի պատմութիւնները: Հնագոյն գուսանական երգերէ մեզի հասած ամէնէն գեղեցիկ հատակոտորն է Վահագնի նուիրուած երգը որ կը սկսի«Երկնէր երկինք եւ երկիր»-ով, ուր կը նկարագրուի Վահագնի ծնունդը,կամ,այլաբանօրէն արեւին ծագումը:Ուրիշ երգերէ մեզի հասած միւս հատակոտորներն ալ ո՛չ նուազ գեղեցիկ են,ինչպէս Արտաշէսի նուիրուած երգերը:

Գրականութենէն անկախաբար մշակուած է ժողովրդային բանաստեղծութիւն,դիւցազներգական,երգիծական, քնարերգական եւ այլ սեռերով:Հին ժողովրդական վէպերէն անգիր վիճակով աւանդաբար մեզի հասած է «Սասմանց տուն»կամ«Սասմանց ծռեր» կոչուած նշանաւոր դիւցազնավէպը, որ հիւսուած է առասպելներով եւ պատմական զրոյցներով, եւ ունի չորս մասեր,-«Սանասար եւ Ադրամելիք»,«Առիւծաձեւ Մհեր»,«Սասունցի Դաւիթ» եւ«Պզտիկ Մհեր»:

Ժողովրդային անգիր բանահիւսութեան արտադրութիւններ են բազմաթիւ հեքիաթներ,զրոյցներ,առակներ, առածներ եւ ժողովրդական երգեր,որոնք բանասէրներու կողմէ հաւաքուելով գրի առնուած են:Հայ ժողովրդական երգերը բազմասեռ եւ բազմատեսակ են,առաջին տեղը կը գրաւեն Ակնայ երգերը,որոնք սովորաբար կը կոչուին Անտունի:Կրօնական բանաստեղծութիւնները ըլլան շարական, մեղեդի, գանձ կամ տաղ,ողբ կամ ներբող,բոլորն ալ գրուած են գրաբար լեզուով:Ներսէս Շնորհալի,Գրիգոր Նարեկացիի հետ ամէնէն հոյակապ դէմքը կը հանդիսանայ հայ կրօնական բանաստեղծութեան կալուածին մէջ:Կրօնական բանաստեղծութեան եւ երաժշտութեան մէջ յիշատակելի
17
է երեւումը քանի մը կին դէմքերու,ինչպէս Ստեփանոս Սիւնեցիի քոյրը Սահակդուխտ եւ Վահան Գողթնացիի քոյրը Խոսրովիդուխտ,այս երկու կիները հայ գրականութեան մէջ առաջին երկու կին դէմքերն են:

(Է դարէն)կը յիշուի Դաւթակ անուն քերթող մը,աշխարհիկ նիւթերու վրայ բանաստեղծող:Այնուհետեւ պէտք է գալ մինչեւ Ներսէս Շնորհալի,որմէ կը սկսի աշխարհիկ բանաստեղծութեան շրջանը:Վերջին դարերու մէջ ծաղկող մեր աշուղ տաղերգուները,սկսեալ Նաղաշ Յովնաթանէն(ԺԷ դար)մեծապէս տոգորուած են պարսիկ եւ թուրք բանաստեղծութեան ազդեցութեամբ:Նոյնիսկ վերջիններէն ոմանք,ինչպէս Սայեաթ Նովա իրենց երգերէն մաս մը գրած են թրքերէն լեզուով:

Միջնադարեան բանաստեղծներու ամենահինը կարելի է համարել Կոստանդին Երզնկացին,որ ապրած է ԺԳ դարու վերջերէն մինչեւ ԺԴ դարու սկիզբները:ԺԴ դարու նշանակելի տաղասացներն են,Յովհաննէս Երզնկացի, Խաչատուր Կեչառեցի,Ֆրիկ:ԺԵ դարու նշանաւոր տաղասացներն են,բացի Առաքել Սիւնեցիէն եւ Առաքել Բաղիշեցիէն,Մկրտիչ Նաղաշ,Յովհաննէս Թլկուրանցի,Նահապետ Քուչակ:ԺԶ դարու նշանակելի տաղասացներն են Գրիգոր Աղթամարցի, Մինաս Թոխատեցի,Ղազար Սեբաստացի,Ներսէս Մոկացի,Սարկաւագ Բերդակացի, Մկրտիչ Տարօնեցի,Թադէոս Սեբաստացի,Մուրատ Խիկար, Քերովբէ,Յովասափ Սեբաստացի եւ ուրիշ շատեր:ԺԷ դարու նշանակելի տաղասացներն են Դաւիթ Սալաձորեցի,Օքսիզ Տէրտէր,Յակոբ Արծկէացի,Աւետիք Պատրիարք եւդոկիացի,Ստեփանոս Թոխատեցի եւ այլն:

ԺԸ դարուն հայ մատենագրութեան նոր շրջանի բացումին հետ գրեթէ կը փակուի միջնադարեան տաղերգուներու այս գեղեցիկ ու բնիկ գրական դպրոցը:ԺԸ դարու մէջ հազիւ կ՛երեւին Պաղտասար Դպիր, Պետրոս Ղափանցի(եպիսկոպոս), Գալուստ Կայծակն Ամասիացի(պատրիարք): Այնուհետեւ արեւմտեան նոր գրականութեանց ազդեցութեան տակ, մեր բանաստեղծութիւնն ալ նոր ուղղութիւն կ՛առնէ: Բայց անդին կովկասի մէջ ժամանակ մը եւս կը ծաղկին ժողովրդական ոգիով բանաստեղծներ, իսկական աշուղ-երգիչներ, ինչպէս Նաղաշ Յովնաթան, Սայեաթ Նովա,Աղբար Ադամ, Աշուղ Շիրին եւ այլն:
Համադրեց՝Վանիկ Գլնճեան

-Օգտագործուած աղբիւր՝ Պատմութիւն Հայ գրականութեան , Անթիլիաս, 1970, հեղինակ՝Յովհաննէս Գազանճեան:

18
Զրոյցներ հայերէնի մասին Զ.

Ամէնէն գրաւիչը պարզ խօսքն է : Կամ՝ ածականին օգուտը եւ վնասը
Մոլորութիւն պիտի ըլլար եթէ կարծէինք թէ ածականներով հարուստ խօսքը գրաւիչ է: Ատկէ խաբուող մարդիկ երեւի բացագանչէին .«Տե՜ս , ի՜նչ ճոխ լեզու ունի , ի՜նչ հռետոր է...»:
Իրականին մէջ սակայն . բնաւ այդպէս չէ:
Նախ՝ ի՞նչ բան է ածականը:
Դասագիրքերէն գիտենք թէ ասիկա մասն բանի մըն է , որ առարկայի մը յատկութիւնը կը մատնանշէ :
Պայման չէ որ սիրոյ մասին խօսելու (կամ գրելու) ատեն այդ զգացումը զարդարենք ջերմ , մեծագոյն , նուիրական , բացառիկ , անդիմադրելի եւ նման ածականներով , կամ «գեղեցկութիւն» բառէն առաջ շարենք՝ անզուգական , հմայիչ , զարմանալի , աննկարագրելի , եւայլն :
Ինչո՞ւ : Որովհետեւ ածականներու շռայլումը շատ յաճախ ոչ թէ կը զօրացնէ , այլ կը տկարացնէ խօսքը : Տարօրինակ է բայց իրաւ . այդպիսի պարագաներու , մանաւանդ երբ խօսքին էութեանը չեն համապատասխաներ , տպաւորիչ դարձնելու համար գործածուած ածականները , ընդհակառակն, ժխտական ազդեցութիւն կ'ունենան : Ըսենք թէ մէկը դրամ գտած է եւ իր տիրոջը վերադարձուցած: Այդպիսի արարք մը կարելի չէ բնորոշել զարմանալի ածականով . այս բառը նոյնիսկ իբր վիրաւորանք կրնայ հնչել երբ այդ մարդը ազնիւ բան մը ըրած է , ուրեմն ինչո՞ւ «զարմանալի» : Նման պարագաներու ՝ բառերը կեղծ կը հնչեն , ամբողջ խօսքը կը դարձնեն կեղծ՝ ամէնէն գէշ բանը , կեանքի մէջ թէ խօսքի :
Ուրիշ խնդիր երբ մէկը իր անձը պատրաստ է զոհելու կամ կը զոհէ իր ժողովուրդին համար : Անշուշտ որ անիկա անձնազոհ կամ անձնուէր է: Երբ մէկը կը նետուի վտանգի մէջ եւ արկածէ ,վստահ մահէ կը փրկէ ուրիշի մը կեանքը , անշուշտ որ անոր արարքը հերոսական է : Ինչպէս ալ արտայայտելու ըլլանք մեր հիացումը այսպիսի մարդոց համար դարձեալ քիչ է :
Ածականը ուրեմն ՝ մարդու կամ առարկայի մը գնահատութիւնն է . ուստի այդ երկուքին մէջ ներդաշնակութիւն ըլլալու է : Եթէ կ'ուզէք որ ձեր խօսքը կշիռ ունենայ , անկեղծ ու համոզիչ հնչէ , զգոյշ եղէք ածականներու հետ , մի՛ շռայլէք զանոնք ո՛չ գովելու , ո՛չ ալ յանդիմանելու ատեն:
19
Պէտք չէ շատ ածականներ իրարու ետեւէ շարել . ատոնք իրար կը խանգարեն , եւ կը մատնեն խօսողին կամ գրողին յոռի ճաշակը միանգամայն : Չէ՞ք նշմարած թէ որքան ծիծաղելի կ'ըլլայ ա՜յն կնոջ չտեսութիւնը որ շատ զարդեր կը կախէ վրան :
Ուրիշ պարագայ մը եւս մոռնալու չենք . ածականը կը բնութագրէ ոչ միայն առարկան , զգացումը , երեւոյթը, մէկ խօսքով ՝ խօսքին նիւթը , այլեւ նոյն ինք ՝ խօսողը կամ գրողը : Եթէ մէկը չափազանցուած , խոշոր – խոշոր ածականներով խօսի ուրիշի մը հասցէին , կրնաք իսկոյն գուշակել թէ ան կա՛մ շողոքորթ մըն է , կա՛մ չհասկցող մը:
Համադրեց՝ Սօսէ Պետիրեան

Հայերէն ճիշդ գրենք ու խօսինք

ՈՒՂՂԵԼ-ՈՒՂԱՐԿԵԼ
Ուղղել բային արմատն է «ուղիղ» , որմէ կազմուած են ուղղագրութիւն , անուղղայ, ուղղանկիւն ,եւն.:Ուղղել կը նշանակէ սրբագրել,հասցէագրել.-նամակ ուղղել խմբագրութեան: Ուղարկել բայէն առաջ եկած է «ղրկել» բայը:Անոր արմատն է «ուղի» ,որմէ կազմուած են ուղեւոր , ուղեգիծ,եւն.:
-Ձեր ուղարկած նամակին մէջ ՝ինծի ուղղուած ամբաստանութիւններ կային:

ՊԷՏՔ ԿԱՅ -ԿԱՐԻՔ ԿԱՅ
Կարիքը՝ պահնջք է, չքաւորութիւն է:
ՊԷՏՔԸ՝ պարտաւորութիւն է եւ կը համապատասխանէ « հարկ է» բային: Կ'ըսենք .-
Բարեկամութեան կարիք , ոչ՝պէտք(պարտաւորութիւն չէ):
Շուտ վճռելու պէտք , ոչ՝կարիք(չքաւորութիւն չէ):

ԿԱՆԱՉԵՂԷՆ –ԿԱՆԱՆՉԵՂԷՆ
Թէեւ հարազատ բառը «կանաչ» է , որմէ՝ «կանաչեղէն» բառը , սակայն Աշխարհաբարը ընդունած է նաեւ «կանանչ» ձեւը, որմէ՝
20
«կանանչեղէն»բառը: Սակայն երկու բառերուն միջեւ ՝իմաստի տարբերութիւն մտած է արդէն.-
-Կանաչեղէն=դալարիք
-Կանանչեղէն=բանջարեղէն

ՏԱՍՆԵՐԿՐՈՐԴ –ՏԱՍՆԵՐԿՈՒԵՐՈՐԴ
Երորդ մասնիկով դասական ածական կը դառնան 5-էն սկսեալ բոլոր թիւերը. –Հինգերորդ, Վեցերորդ ,Հարիւրերորդ ,Հազարերորդ, Միլիոներորդ :
Րորդ մասնիկով ՝2,3,4,թիւերը դասական ածական կը դառնան .Երկրորդ, Երրորդ,Չորրորդ,(ոչ չորսերորդ):
2,3,4, թիւերէ բաղկացող 12,13,14 թիւերն ալ կը հետեւին րորդ ձեւին , այսինքն՝ կ'ըլլան Տասներկրորդ, Տասներրորդ, Տասնչորրորդ :
-Ուրիշներ ընդհակառակն , սխալելով կը կարծեն, թէ 12, 13, 14, թիւերը 5-էն ետք գալով ՝ հետեւելու են երորդ ձեւին եւ ըլլալու են Տասներկուերորդ, Տասներեքերորդ, Տասնչորսերորդ: