ԿԱՍԻՈՍ ԼՐԱՏՈՒ Թիւ 5 - Հոկտեմբեր 2012

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ         

Էջ

         2       Խմբագրութեան Խօսքը                                                                                 

·         3      Ինչ կը  գրեն մեր աշակերտները  Թարգմանչացի մասին              

·         5       Շնորհակալիք                                                                                     

·         6       Տեղական Մշակութային Լուրեր                                                      

·         8        Հայ գիրերու գիւտը – Վանիկ Գլնճեան                                                        

·       10        Մաքուր Պահենք Մեր Հայ Լեզուն – Անի Աբէլեան                        

·       14      Հայերէն Չեմ Գիտեր, Բայց Հայ Կը Զգամ – Նորա Քիւրտօղլեան               

·       17         Յիշատակի Խօսք – Թամար Յովհաննիսեան                         

·       18        Վարագայ Սուրբ  Խաչ   

        19        Վարդարանի Տիրամայրը -  Վահան Մնճիկեան                                        

·       19       Մեր Լեզուն – Յասմիկ Սաղտըճեան                                                             

·       22       Թեքնոլոճի                                                                                         

·       23      Հայերէն Ճիշդ Գրենք եւ Խօսինք      -Ե և Է-                                                  

   24      Ժամանց – Խաչբառ թիւ 5 եւ թիւ 4ի լուծումը                                              

 2

Խմբագրութեան խօսքը

Այս թիւը կը նուիրենք Թարգմանչաց Տօնին :

Հաւանաբար մենք միակ ազգն ենք որ թարգմանչաց տօն ունինք: Եթէ Ս. Մեսրոպ Մաշտոց մեր Այբուբենը չստեղծէր ,եւ մեր թարգմանիչները Աստուածաշունչը չթարգմանէին Հայերէնի,արդեօք մենք այսօր Հայ Քրիստոնեայ պիտի մնայի՞նք:

Մինչեւ Եօթներորդ դար ,Հիւսիսային Ափրիկէն Արեւմտեան Քրիստոնէութեան կեդրոնն էր:Ս. Օգոստինոս Հիւսիսային Ափրիկէէն էր:Այսօր միայն Եգիպտոսի մէջ Քրիստոնեաներ կը գտնենք:Ինչո՞ւ:Որովհետեւ Աստուածաշունչը երբեք տեղական լեզուներով չէ թարգմանուած ու անոնք ստիպուած էին Լատիներէնով հետեւիլ պաշտամունքին,որմէ բան չէին հասկնար եւ օգտուԵր:Հայերս ալ նոյն ճակատագրին կ'ենթարկուէինք,եթէ մեր լեզուով Աստուածաշունչը թարգմանած չըլլայինք:

Բիւր յարգանք մեր թարգմանիչներուն:

Խմբագրութիւն

Խմբագրական Կազմ

Պրն. Նշան Պասմաճեան- Խմբագրապետ , Տիկ. Անի Չիւրիւքեան- Աբէլեան - Փոխ Խմբագրապետ , Խմբագրութեան անդամներ՝ Տիկ.Նայիրի Կէրճիկեան-Մելքոնեան  , Տիկ. Յասմիկ  Աւագեան-Սաղտըճեան  , Օրդ. Վանիկ Գլնճեան , Օրդ. Սօսէ Պետիրեան , Պրն.  Րաֆֆի Ճուրեան  :

Ձեր գրական ստեղծագործութիւններն ու ձեր նամակները ուղղուած Խմբագրութեան ՝ կրնաք յղել հետեւեալ հասցէին .gasioslradou@gmail.com

 3

Ինչ կը  գրեն մեր աշակերտները  Թարգմանչացի մասին

Մեծ ուրախութեամբ կը հրապարակենք Քեսապի հայ երեք վարժարաններուն աշակերտներուն   գրութիւնները , գրուած  Թարգմանչաց տօնի առթիւ  եւ կը մաղթենք ամէն առիթի տեսնել  մեր պատանիներու եւ երիտասարդներու մասնակցութիւնը լրատուի էջերուն մէջ որոնց ստեղծագործութիւնները պիտի ճոխացնեն Կասիոս գրական լրատուն: (խմբ.)

                Հայերը հին ժամանակին չեն ունեցած իրենց սեփական տառերը,իրենց բանաստեղ-ծութիւնները գրուած են զանազան լեզուներով,բայց Մեսրոպ Մաշտոց երկար աշխատանքներէ ետք յաջողեցաւ գտնել հայերէն Այբուբենը,եւ շատ կարճ ժամանակուայ մէջ թարգմանութիւններով եւ գրութիւններով զարգացուց հայ ժողովուրդը ու այսպէս Հայերը ունեցան թարգմանչաց տօնը,որ ամէն տարի կը տօնենք ուրախութեամբ:

Ամէն հայ պէտք է հպարտ ըլլայ Մեսրոպ Մաշտոցով եւ Այբուբենով եւ պահէ իր հայ լեզուն ամէն բանէ վեր:

                                                                                    Կալին Նազարեան Ե.կարգ

Հայ. Կաթ. Բարեյուսոյ Վարժարան

               Թարգմանչաց տօնը կը յիշենք ամէն տարի՝ ի պատիւ Ս. Մեսրոպ Մաշտոցին,որ գտաւ հայերէն տառերը ու գրեց զանոնք մագաղաթեայ թուղթի վրայ:Առաջին թարգմանութիւնը եղաւ Սողմոնի Առակաց գիրքէն.«Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ,իմանալ զբանս հան-ճարոյ»:

                Դարեր շարունակ այդ տառերը զարգացան եւ գրուեցան պատմութիւններ,բանաստեղծութիւններ եւ Ս. գիրքեր:

Ինչպէս ամէն հայ,ես ալ հպարտ եմ,որ ունինք մեր քաղցր լեզուն.պէտք է մաքուր պահենք զայն,խօսինք հայերէն առանց օտար բառեր գործածելու,կարդանք մեր հայոց պատմութիւնը,գրենք ինչպէս մեր բանաստեղծները,երգենք հայերէն,ապրինք որպէս հայ,չձուլուինք օտարութեան մէջ,սիրենք զիրար ու բարձր պահենք մեր հայոց լեզուն:

                                                                                    Շիրազ Աթիքեան Զ.կարգ

                                                                            Հայ. Կաթ. Բարեյուսոյ Վարժարան

                Ս. Մեսրոպ Մաշտոց վարդապետ՝մեծ ջանքեր թափելէ ետք,406 թուականին գտաւ հայոց այբուբենը:Ան օգնեց հայ ժողովուրդին,պահելով մեր հայութիւնը,  պատմութիւնն ու մշակոյթը:Այս համարը եղած է,առաջի պաշտօնական թարգմանութիւնը.«Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ,իմանալ զբանս հանճարոյ»: Շնորհակալութիւն կը յայտնեմ մեր մեծ վարդապետին Ս. Մեսրոպ Մաշտոցին,  քանի որ մենք իր ջանքերով պահած ենք մեր հայութիւնը:Պէտք է շարունակենք մեր աշխատանքները՝ հայերէն գիրքեր կարդալով  թարգմանութիւններ ընելով,եւ հայ շրջանակը զարգացնելով:

Կը մաղթեմ եւ կը յուսամ որ ամէն հայ իր հայութեան,մշակոյթին եւ ամէնէն կարեւորը մեր սուղ այբուբենին յարգը գիտնայ:Շատ հպարտ եմ հայ ըլլալովս.«Կանք պիտի մնանք ու դեռ շատանանք»:

                                                                   Նարին Սուլեան Զ.կարգ

Հայ. Կաթ. Բարեյուսոյ Վարժարան

                Շատ հին ժամանակին մենք ունեցած ենք բանաստեղծներ եւ գրագէտներ, բայց մեր նախնիքը Յունարէն եւ Ասորերէն կը գրէին:

Հայերէն գիրերը գտնուեցան 406 թ. սկիզբները,Մեսրոպ Մաշտոց վարդապետին կողմէ: Առաջին պաշտօնական թարգմանութիւնը եղաւ Սողոմոնի Առակաց գիրքը որ կը սկսի.«Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ,իմանալ զբանս հանճարոյ»:

Թարգմանուեցաւ ամբողջ Աստուածաշունչը,Ասոր լեզուական գեղեցկութեան համար օտարներէն կոչուեցաւ«թագուհի թարգմանութեանց»:

Ս. Մեսրոպ Մաշտոց մեր պատմութեան ամենէն պաշտելի անձերէն մէկն էր:

                                                                                 Աստղիկ Դանիէլեան Դ.կարգ

                                                                             Հայ Կաթ. Բարեյուսոյ Վարժարան

               

 Անցեալ Կիրակի ներկայ էի թարգմանչաց տօնի ելոյթին:Այդ առիթով ինծի պարտականութիւն տրուած էր արտասանել:Հոն խօսուեցաւ Մեսրոպ Մաշտոցի գիրերու գիւտը կատարելու կարեւորութեան մասին,որովհետեւ հայ ազգը առանց գիրերու գիւտին գոյութիւն պիտի չունենար:

Այդ ելոյթին ներկայ ըլլալով անգամ մը եւս սորվեցայ, որքան կարեւոր է հայ լեզուն սիրելը,հայ գիրերով կարդալն ու գրելը, որպէսզի հայ լեզուն յաւերժ մնայ,եւ եթէ այս բոլորը չկատարենք՝ ճերմակ ջարդի ճամբան բռնած կ՛ըլլանք:

                                                                        3ովակ Աբելեան   Զ.կարգ

                                                            Հայ Աւետ. Նահատակաց Վարժարան

Ամէն տարի Հոտեմբեր ամսուայ ընթացքին թարգմանչաց տօնի առթիւ տարբեր ելոյթներ տեղի կ՛ունենան:Մեսրոպ Մաշտոց հայերէն գիրերու գիւտը կատարեց,որովհետեւ մենք հայերս սեփական գիր չունէինք,առաջին նախադասութիւնը որ թարգմանուեցաւ Առակաց գիրքէն հետեւեալն էր.«Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ,իմանալ զբանս հանճարոյ»:Եւ այդ դարը կոչուեցաւ ոսկեդար:

Իսկ մենք պէտք չէ մեր լեզուն մոռանանք եւ միշտ հայերէն կարդանք ու գրենք:

                                                                     Արփի Ինճէճիկեան Զ.կարգ

                                                             Հայ Աւետ. Նահատակաց Վարժարան

Լեզուն ազգի արմատն է: Առանց լեզուի ազգեր չեն կազմուիր,չեն գոյատեւեր:

Լեզուն միայն գիրքով չի պահուիր:Ան մեր շուրթերուն վրայ է,որ կը փայլի,կը գեղեցկանայ ու կ'արժէքաւորուի :Լեզուն մեր մէջ կ'ապրի ու իրմով մեզ կ'ապրեցնէ:

Հայ լեզուն օծուած է մեսրոպաշունչ այբուբենով,որ մօր մը պէս մեզ փրկած է ու կը փրկէ ձուլումէ եւ օտարամոլութենէ:

Մեր ոսկեղնիկ հայերէնը դարերու ընթացքին մեզի վահան եղած է բոլոր դժուարութիւններու եւ տառապանքներու դիմաց:

Այս աշխարհի ամէնօրեայ նորաձեւութիւնները ու արդիականացումը շատ բան կը խլեն մեր լեզուէն,որոնց դիմաց հարկ է մեր գեղեցիկ բառերը գործածել,մեր մշակոյթը ու մեր անուշաբոյր երգերը տարածել:

Մեր  լեզուն մեզի կտակ է մեր պապերէն:Մեծ մայրս կ'ըսէ.«Հայ ծնիլը դիւրին է , կարեւորը հայ ապրիլն ու հայ մնալն է»:

Մենք նոր սերունդի զաւակներ , ոչ թէ պարտադրուած,այլ մեծ սիրով ու գուրգուրանքով պիտի աշխատինք առողջ ու մաքուր պահել մեր լեզուն որպէս սուրբ մասունք զայն պիտի փոխանցենք յաջորդ սերունդներուն:

                                                                            Շուշի Ղազարեան  Թ.կարգ

                                                                          Ազգ.Միացեալ Ուսումն. Ճեմարան     

5

Շնորհակալիք Կասիոս գրական լրատուի խմբագրութիւնը իր խորին շնորհակալութիւնը կը յայտնէ տիկին Արաքսի Չիւրիւքեանին,իր կատարած քաջալերական նիւթական նուիրատուութեան համար:

6

Տեղական Մշակութային Լուրեր

- Կազմակերպութեամբ Ս.Օ.Խաչի «Մեղրի» մասնաճիւղի վարչութեան,Կիրակի՝ 14 Հոկտեմբերին կէսօրէ առաջ ժամը 11:30- ին տեղի ունեցաւ Թարգմանչաց Տօնակատարութիւն Քեսապի Ս. Աստուածածին Եկեղեցւոյ «Սահակեան» սրահէն ներս:

Ձեռնարկի բացման խօսքը կատարեց վարչութեան անդամ՝ընկհ. Թալին Ապտուլեան իսկ օրուան հանդիսավարն էր ընկհ.Սեւան Մանճիկեան:

Յայտագիրը ընդգրկեց ասմունքներ նուիրուած հայ լեզուին մասնակցութեամբ երեք վարժարաններուն:Հայ Կաթողիկէ Բարեյուսոյ Վարժարանի Ե.կարգէն փոքրիկն Ժնեւ Պէօճիւքեան ասմունքեց Համօ Սահեանի  «Մեր Լեզուն»,իսկ Հայ Աւետ. Նահատակաց վարժարանի Զ.կարգէն Յովակ Կարօ Աբելեան՝ Վեր. Աբրահամ Ճիզմէճեանի «Հայապահպանում եւ Հաւատապահպանում» ը :Ազգ. Ուսումնասիրաց Միացեալ Ճեմարանի Զ.կարգէն Շողակ Ղազարեան ասմունքեց Վահան Թէքէեանի «Հայ Լեզուն»ինչպէս նաեւ Զ.կարգի բոլոր աշակերտները ներկայացուցին կենդանի պատկեր մը  պատրաստութեամբ հայերէն լեզուի ուսուցչուհի՝Տիկ. Սիլվի Աբելեան Ճղլեանի:Ճեմարանի Թ.կարգի աշակերտուհիներէն՝ Լուսին Քիւրքճեան մեներգեց «Հայորդիք» եւ Տիկ.Թամար Ղազարեան Քէշիշեան իւրայատուկ ոճով ասմունքեց  Պարոյր Սեւակի «Մայրենի Լեզու»ն:

Օրուան դասախօս՝Հայ Կաթողիկէ Բարեյուսոյ վարժարանի հայերէն լեզուի նախկին ուսուցիչ՝ Պրն.Րաֆֆի Ճուրեան ներկայացուց օրուան խորհուրդը:Ան ամփոփ ձեւով  անդրադարձաւ Վռամշապուհ Թագաւորին,Ս.Սահակ Պարթեւի եւ Ս.Մեսրոպ Մաշտոցի՝քաղաքական, հոգեւոր եւ մտաւորական այս երրորդութեան գործակցութեան մանրամասնութիւններուն  մինչեւ գիրերու գիւտի աւարտը եւ թարգմանական աշխատանքները:

Պրն.Ճուրեան եզրափակեց ըսելով:«Բոլորս կոչուած ենք համատեղ աշխատելու, մանաւանդ այս դժնդակ օրերուն, որպէս մէկ ազգի զաւակներ:Մեր բոլորին պարտաւորութիւնն է ընթերցասիրութիւնը սիրելի դարձնել մեր երիտասարդ սերունդին, այլապէս՝ Հոկտեմբերեան իրադարձութիւնները կը դառնան շատ սովորական: Ամէն հայ տուն պէտք է ունենայ հայ մամուլ, լրատու, պարբերաթերթ  եւ գիրք:Մեսրոպ,Սահակ եւ Վռամշապուհ անգին գանձ մը ձգեցին մեզի եւ մենք պէտք է ամէն գնով տէր կանգնինք այս գանձին:Մեր ժողովուրդը զէնքի օրեր շատ ունեցած է սակայն կարողացած է պաշտպանել իր հողերը եւ մշակոյթը, որովհետեւ կը հաւատար որ միայն զէնքով կայ հայոց փրկութիւն: Սփիւռքի մէջ ձուլման սպառնալիքներուն դէմ միայն հայ լեզուով,հայ գիրով եւ հայ մշակոյթով կայ հայոց փրկութիւն:»

Ապա բեմ հրաւիրուեցաւ Հոգեշնորհ հայր Վարանդ վրդ. Քորթմոսեան իր պատգամով եւ պահպանիչով փակելու ձեռնարկը:Հայր սուրբը յիշեց թէ Թարգմանչաց տօնը մեծ ուրախութիւն է հայ ժողովուրդին համար,որովհետեւ գիրերու գիւտէն ետք , որպէս հայ ազգ, մենք մեր ամբողջական զգեստը ունեցանք:Անպայման պէտք էր հայ գիրն ու գրականութիւնը որպէսզի Գրիգոր Լուսաւորիչի բերած հաւատքը չմնար վերացական:Մեսրոպ Մաշտոց, Ս.Սահակ Պարթեւ եւ Վռամշապուհ թագաւոր խօսքը գործի վերածեցին որովհետեւ հաւատքը առանց գործի մեռած է:Արդ ,մեր պարտականութիւնն է պաշտպանել հայ լեզուն:Մանաւանդ հայ մայրը պէտք է դաստիարակէ իր զաւակը տէր կանգնելու մեր մնայուն արժէքներուն՝լեզուին, գիրին, գրականութեան, հաւատքին եւ մշակոյթին:Վերջապէս Հայր Սուրբը շեշտեց թէ մեր բոլորին գործն է,մանաւանդ որպէս քեսապցիներ, հայ երիտասարդը կապել եկեղեցիին,ազգին եւ մշակոյթին:

Ս.Օ.Խ-Ի «Մեղրի» մասնաճիւղի վարչութիւնը իր խորին շնորհակալութիւնը կը յայտնէ գրագէտ Պրն.Նիզար Խալիլիին որ այս առթիւ  իր գիրքերէն օրինակներ նուիրած էր Ս.Օ.Խ-ի «Մեղրի» մասնաճիւղին:

Յարգանք ու մեծարանք մեր մեծ գրողներուն, որոնց առաքելութիւնը պէտք է դառնայ այն փարոսը որ կը լուսաւորէ մեր նոր սերունդի բոլոր երիտասարդ գրիչ շարժողներու ճանապարհը:

     - Կազմակերպութեամբ Քեսապի եւ շրջանի հայ Աւետ. միացեալ Տիկնանց վարչութեան , Ուրբաթ 19 Հոկտ. 2012 –ին , տեղի ունեցաւ դասախօսութիւն մը , թարգմանչաց տօնի առթիւ , նուիրուած հայ մեծ բանաստեղծ ՝ Եղիշէ Չարենցին որուն մահուան 75 եւ ծննդեան 115 ամեակն է այս տարի:

   Բանախօսեց տիկ. Սեւան Աշըգեան եւ արժանավայել ձեւով ներկայացուց մեծ բանաստեղծը եւ Չարենցեան ոգին ու միտքը փոխանցեց ներկաներուն:

-Հովանաւորութեամբ՝ Քեսապի Հայ Աւետ.Ս.Երրորդութիւն եկեղեցիի, կազմակերպութեամբ՝Հայ Աւետ.Միսաքեան Մշակութային Կեդրոնի վարչութեան Ուրբաթ,2 Նոյեմբեր,2012-ին ժամը 5.00-ին  տեղի ունեցաւ «Պալէ»-ի առաջին ելոյթը Հայ Աւետ. Նահատակաց սրահէն ներս:

Միսաքեան Կեդրոնի տնօրէնուհի՝ Տիկ.Անի Պոյմուշաքեան բացման խօսքին մէջ անդրադարձաւ թէ վեց տարիներէ այս կեդրոնը, որպէս մշակոյթի փարոս,կը ծառայէ Քեսապ գաղութի հայրենասէր եւ մշակութասէր ժողովուրդին:Հակառակ բոլոր դժուարութիւններուն,ան քաջաբար շարունակած է իր երթը,առանց դաւանական, դասակարգային կամ հասարակական չափարժէքներու տարբերութիւններ   դնելու: Ան յատուկ շնորհակալութիւն յայտնեց պարուսոյց՝ Ամմառ Հաննայի,որ հակառակ Սուրիական հայրենիքին տագնապալի կացութեան,ճամբորդելով Դամասկոս-Լաթաքիա-Քեսապ շարունակեց թատերապարի դասընթացքները եւ տասը ամիսներու  ընթացքին  կարողացաւ Քեսապի մանուկները բեմ բարձրացնել  կոկիկ ելոյթով:

Թատերապարի քսան մէկ աշակերտուհիները  ներկայացուցին  Ողջոյնի , Ճուտիկներու ,  Ըսքոթլանտական,Հայկական,Պալատական,Պոլգա եւ Չաչա պարերը : Լաթաքիոյ «Առաջին Պար»-ը դպրոցէն  երեք աշակերտուհիներ ներկայացուցին «Տառապող Կարապը» եւ «Արմաւիր» պարերը: Յայտագրին մասնակցեցան նաեւ երաժշտանոցէն տասնըմէկ  աշակերտներ, որոնք նուագելով դաշնամուրի,ջութակի եւ կիթարի վրայ, բարձրորակ եւ բացառիկ կերպով ներկաները ոգեւորեցին հայկական եւ դասական երաժշտութիւններով:

Փակման Խօսքը կատարեց Պատուելի Սեւակ Թրաշեան,որ բարձր գնահատեց կեդրոնի ուսուցիչները եւ յանձնախումբի բոլոր անդամները իրենց զոհողութեան եւ նուիրական աշխատանքին համար վառ պահելու հայ մշակոյթի ճրագը:Ան ըսաւ թէ հայ ժողովուրդը կը գերազանցէ բոլոր ժողուուրդները իր հնագոյն մշակոյթով եւ մեր պարտքն է  պահել ու գերադասել զայն:

Իր խօսքի աւարտին Պատուելին խաղաղութիւն մաղթեց մեր Սուրիական հայրենիքին եւ հրաւիրեց բոլոր ներկաները մասնակցելու հաւաքական աղօթքին որ պիտի կատարուի Նոյեմբեր 11-ի  ժամը 4,00-ին Քեսապի Ս.Աստուածածին եկեղեցւոյ մէջ: 

Նայիրի Մելքոնեան

8

ՀԱՅ ԳԻՐԵՐՈՒ ԳԻՒՏԸ

      Մեծ րաբունապետը ամենայն հայոց Ս. Մեսրոպ՝ ծնած է Տարօն  գաւառի Հացեկաց աւանը . ան որդին էր Վարդան անունով աստուածավախ եւ երանելի մարդու մը:Նախկին անունն էր Մաշ-տոց . Մեսրոպ անունը տրուեցաւ իրեն  վարդապետ ըլլալուն առիթով:

      Մեծցած էր երկիւղածութեամբ եւ բարեպաշտութեամբ, քաջավարժ էր հելլենական դպրութեան եւ մասնագիտացած  Ասորի եւ Պարսիկ գրականութեանց մէջ:Ան աշակերտեց մեր մեծ հայրապետին Մեծն Ներսէս Պարթեւին եւ անոր նոտարը դարձաւ:Երբ Մեծն Ներսէս վախճանեցաւ,Մաշտոց պաշտօնագրուեցաւ հայոց արքունիքի դիւանին մէջ:Այնտեղ ծառայեց եօթը տարի եւ հմուտ դարձաւ թագաւորական գործերուն եւ զինուորական արուեստին: Հակառակ այս իրողութեանց ան մնաց աստուածավախ ու անթերի կատարեց իր հոգեւոր պարտաւորութիւնները: Աստուածային կոչմամբ ձեռնադրուեցաւ քահանայ եւ զարգացուց իր հրեշտակային սրբութիւնը, բոլորին հանդիսանալով բարի օրինակ:

    Մաշտոցի փափաքն էր  Հայաստանին բերել  գրական պայծառութիւն:Այս նպատակով ան գնաց հայոց կաթողիկոսին՝ Մեծն Սահակ Պարթեւին մօտ , որ նոր նստած էր կաթողիկոսական աթոռին վրայ,եւ որ իր մանկութեան ընկերն  էր:Անկէ հրաման առաւ շրջիլ ամէն կողմ եւ իր ուղեկիցներով ժողովուրդին քարոզել Սուրբ գիրքը զայն հայերէնի թարգմանելով:

     Թէեւ շատ կը յոգնէր,բայց քիչ սփոփանք կրնար մատուցանել ժողովուրդին . իսկ այս  զինք չափազանց կը մտահոգէր:Հայոց Վռամշապուհ թագաւորին հինգերորդ տարին դարձեալ գնաց Սահակ կաթողիկոսին քով,եւ յայտնեց անոր իր առաջարկները : Այնտեղ անդրադարձաւ որ կաթողիկոսը նոյնքանով խանդավառ էր նոյն ծրագրի գործադրութեամբ: Միասին սկսան փորձեր կատարել՝ յարմարցնել  գիրեր հայկական հարուստ բարբառին. սակայն չյաջողեցան գտնել  յարմար գիրեր որոնք  գոհացում կուտային իրենց ըղձանքին:Այս պատճառով երկուքը իրենց աշակերտներով միասին աղօթեցին՝ որպէսզի Աստուած կատարէր իրենց խնդրանքը՝ որ պիտի ըլլար քրիստոսաբեր փրկութիւնը հոգիներուն:Երբ այս ամէնը տեղեկացուցին նաեւ Վռամշապուհ բարեպաշտ թագաւորին, թագաւորը պատմեց անոնց ասորի երանելի եպիսկոպոսի մը մասին՝ Դանիէլ անունով: Իրմէ իմացան , թէ Միջագետքի մէջ ան իր մօտ ունէր հայերէն նշանագրեր՝ տեղէ մը գտած կամ պատշաճեցուած: Ուստի անոնք  թախանձագին խնդրեցին թագաւորէն՝որ զանոնք ճարէ: Թագաւորը տրամադրեց գիրերը: Երկու տարուան փորձառական աշխատանքէ ետք  Ս. Մեսրոպ շուտով վերահասու եղաւ թէ սոյն գիրերը բաւարար չէին հարազատօրէն հնչելու հայերէնի վանկերը եւ յօդերը: Ան անդրադարձաւ որ այս նշանագրերը ուրիշ դպրութենէ էին , անյարմար ու անբաւարար  մեր լեզուին կարիքներուն համար: Այս պատճառով հետամուտ եղաւ նոր նշանագրեր գտնելու եւ որոշեց  անձամբ երթալ Դանիէլ եպիսկոպոսին քով,խորհելով որ թերեւս կարենայ աւելի տեղեկութիւն քաղել անկէ:Իր աշակերտներուն հետ ան հանդիպեցաւ Դանիէլին,սակայն իր ակնկալածը չգտաւ անոր մօտ:

      

 Վարանումի մատնուելով շրջեցաւ բոլոր յոյն եւ ասորի եպիսկոպոսներուն քով,այն յոյսով որ իրեն  ցոյց կուտան ճանապարհ մը կարենալ իրականացնելու համար իր ծրագիրը: Բայց ՝ ի զուր: Ճարահատ՝ գնաց Եդեսիա ,ուր հեթանոսական շրջանէն մնացած երեւելի ուսումնարան մը կամ ճեմարան մը կար եւ ուր կ՛ուսուցուէին ամէն տեսակ գիտութիւններ: Ուսումնարանին դիւանապետը կամ իշխանն էր Պղատոս անուն հեթանոս ճարտասան մը: Մեսրոպ անոր քով գնաց եւ յայտնեց իր փափաքը: Ան շատ աշխատեցաւ որ հայերէն ձայներուն յարմար նշանագրեր յարմարցնէ, բայց չյաջողեցաւ: Պղատոս թելադրեց Մեսրոպի այցելել քրիստոնեայ դարձած  Եպիփանիոս անուն հեթանոս մեծ գիտնականին, որ կ'ապրէր մենաստանի մը մէջ:  Մեսրոպ փորձեց հանդիպիլ այդ գիտնականին , սակայն դժբաղդաբար գիտնականը մի քանի օր առաջ մահացած էր...

   

 Մարդոցմէ յուսահատ՝ Մեսրոպ իր յոյսը դրաւ միայն  Աստուծոյ վրայ: Աղօթքով եւ աղերսանքով դիմեց Տիրոջ եւ Տէրը զինք վարձահատոյց ըրաւ: Ան շնորհեց Մեսրոպի կարողութիւնը  հրաշալի տեսիլքով մը  գծագրելու հայերէն այբուբենը: Այնուհետեւ Մեսրոպ կարողացաւ գիրեր գտնել այլ ազգերու համար եւս :

     

Գիրերու գիւտէն անմիջապէս ետք իր աշակերտներուն հետ միասին Մեսրոպ ձեռնարկեց Աստուածաշունչի թարգմանութեան : Իր անմիջական օգնականները եղան իր աշակերտներէն՝  Յովհան Եկեղեցացին եւ Յովսէփ Պաղնացին: Խորհրդանշական էր Մեսրոպի որոշումը թարգմանութիւնը սկսելու   Սողոմոն իմաստունի առակներով : Առաջին թարգմանուած նախադասութիւնը եղաւ  «Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ»: Ասկէ ետք ան ձեռնարկեց Նոր Կտակարանի թարգմանութեան:

    

 Մեսրոպ իր աշակերտներով վերադարձաւ Վաղարշապատ , ուր Վռամշապուհ արքան , Կաթողիկոսն ու բազմահազար ժողովուրդ զիրենք դիմաւորեցին որպէս երկրորդ Մովսէս մը:

      Այնուհետեւ արքունի հրամանով դպրոցներ բացուեցան Հայաստանի բոլոր կողմերը:

       Ս. Սահակ եւ Ս. Մեսրոպ  կոչուեցան մեր ազգին երկրորդ լուսաւորիչները: Անոնք իրենց կարգ մը աշակերտները ուղարկեցին Աղեքսանդրիա եւ Բիւզանդիոն բարձրագոյն ուսում ստանալու համար դառնալու համար ուսուցիչներ: Ասոնցմէ ամենէն անուանիներն են  Կորիւն,Եզնիկ,Մովսէս Խորհենացի,Եղիշէ,Ղազար Փարպեցի եւ ուրիշներ , որոնք Աստուածաշունչի թարգմանութեան կողքին գրեցին եկեղեցական ու պատմական գիրքեր:

       Ս. Սահակ եւ Ս. Մեսրոպ իրենց այս մեծ աշխատանքովը հիմը դրին հայ գրականութեան : Հայ ազգը ,իրենց շնորհիւ , ունեցաւ իր  Ոսկեդարը :

                                           Համադրեց ՝  Վանիկ Գլնճեան

10

                              Մաքուր Պահենք Մեր Հայ Լեզուն

  Գործող անձիք .- Մեծ Հայր , Եփրեմ (12 տարեկան) , Մինաս , Յովսէփ , Նարեկ ( Եփրեմին ընկերները)

 ( Տեսարանը կը ներկայացնէ նստասենեակ մը :

Եփրեմ համակարգիչին առջեւ նստած , խաղ կը խաղայ :

Մեծ հայրը բազկաթոռի մը վրայ նստած , հայերէն գիրք մը կը կարդայ:

Ետեւը գրադարան մը կայ , իսկ առջեւը՝ պզտիկ սեղան մը , վրան երկար թուղթ մը ու գրիչ մը):

Եփրեմ . « Հայուան»

Մեծ հայր . ( գլուխը կը վերցնէ զարմացած ) ի՞նչ... (բառ մը կը գրէ թուղթին վրայ) :

Եփրեմ . Քեզի չեմ ըսեր , Պապո՛ւկ:

Մեծ հայր . Որո՞ւ կ՛ըսես:

Եփրեմ. Այս «ուահշի»ին...

Մեծ հայր . Որո՞ւն (բառ մը եւս կը գրէ)

Եփրեմ . Այս «ուահշի»ին՝ հրէշին : «Զինեց» «ասքարին» «ջրդեց» արիւնը :

Մեծ հայր . (Զարմացած) Ի՞նչ ըրաւ...(կը գրէ)

Եփրեմ . Զինուորը մորթեց , արիւնը ցատկեց:

Մեծ հայր . Այս ի՜նչ վայրագ խաղ է , տղա՛ս : Տակաւին երկար պիտի խաղա՞ս:

Եփրեմ . Այս վերջին անգամն է : Ալ , « խալա՜ս» , պիտի չխաղամ:

Մեծ հայր . Այսօ՞ր : (կը գրէ)

Եփրեմ . Ո՛չ կարծեմ ալ երբե՛ք պիտի չխաղամ...

Մեծ հայր . խօսքս մտիկ ըրիր վերջապէս ...

Եփրեմ. Քու խօսքդ չէ , մեծ հայրիկ :
Մեծ հայր . Հապա որո՞ւն:

Եփրեմ . Մայրիկս ու հայրիկս դպրոց գացած են «մուհատարա»  մտիկ ընելու:

Մեծ հայր . Ի՞նչ մտիկ ընելու: (կը գրէ)

Եփրեմ . «մուհատարա» դա-սա-խօ-սութիւն: Այսօր դպրոցը դասախօսութիւն կայ , մեր ծնողներուն համար ( կը կարդայ հրաւէրը) «Համակարգիչի Վայրագ Խաղերու  Ժխտական Ազդեցութիւնը մանուկներուն վրայ» , վստահ եմ որ մայրս ու հայրս պիտի վերադառնան այս բոլոր *game* երը ( խաղերը) պիտի «ֆռնկացնեն»:

Մեծ հայր . Ինչերը , ինչ ընե՞ն ...( կը գրէ)

Եփրեմ . Այս խաղերը պիտի նետեն շատ հեռու ... , որովհետեւ , գիտեմ թէ ինչ պիտի դասախօսեն իրենց: Մեզի ալ առաւօտեան պաշտամունքին խօսեցան այս «մաուտու՛ը» ը :

Մեծ հայր . Ի՞նչը... (կը գրէ)

Եփրեմ . (բարկացած) Նի՛ւթը , նի՛ւթը : Եղեր այս վայրագ խաղերը մեր վրայ կ՛ազդեն եւ մեզ աւելի «՛անիֆ» կ՛ընեն:

Մեծ հայր . Ինչ կ՛ընե՞ն: ( կը գրէ)

Եփրեմ . «՛Անիֆ» այսինքն վայրագ: (կը մօտենայ մեծ հօր) դուն ի՞նչ կը գրես ամէն վայրկեան :

Մեծ հայր . Եկո՛ւր ու տե՛ս : ( Եփրեմ աւելի կը մօտենայ) Այսօր  որոշեցի քու գործածած ոչ –հայերէն բառերը արձանագրել : Եւ միայն այսօր , այսքա՜ն օտար բառեր գործածեցիր : (ցոյց կուտայ երկար թուղթը)

Եփրեմ . (կ՛առնէ թուղթը ու կը զարմանայ ) ե՞ս : Ե՞ս այսքան օտար բառ գործածեցի . « Մէ մա՛գուլէ էպետէն» ( բնաւ տրամաբանական չէ):

Մեծ հայր . Տո՛ւր ,նախադասութիւն մըն ալ աւելցնեմ :

Եփրեմ . ( Կը քաշէ գրիչը մեծ հօրը ձեռքէն ու թուղթը կը հեռացնէ) Տո՛ւր սա «ղալամ»դ (մատիտդ) ալ :

Մեծ հայր . «Ղալամ»ն ալ աւելցուր :

Եփրեմ. (կը կարդայ թուղթը) «ֆթթաշ» , «լազգա» , «շութեց» , «մասէլէ» , «պարնամէճ» , «կէյմ» , «ովուն» , «ինկացուց» , «հաֆլէ» , «մուզաքարա» (ու զարմացած կը նայի թուղթին վերջաւորութեան) : Կարելի՞ է , պապուկ . ես այսքան օտար բա՞ռ կը գործածեմ: Բայց ես գիտեմ այս բառերուն հայերէնը:

Մեծ հայր . Եթէ գիտես , ինչո՞ւ չես գործածեր:

Եփրեմ . Այո՛ , գիտեմ : «պարնամէճ»ը , դասացուցակն է . «մասալէ»ն , խնդիրն է , «կէյմ» ը խաղն է : «Ովուն» ի հայերէնը ի՞նչ է:

Մեծ հայր . Որուն:

Եփրեմ . «Ինկացուց»ը , հայերէն է:

Մեծ հայր . Ո՛չ «ձգեց» է հայերէնը :

Եփրեմ . (գլուխը քերելով) Հա՜...: Դուն ի՞նչպէս այսքան մաքուր հայերէն գիտես , Պապո՛ւկ:

Մեծ հայր . Խաչատուր Աբովեան ըսած է . «Ձեզ եմ ասում ՝ ձեզ , հայոց նորահաս երիտասարդք , ձեր անունին մեռնիմ , ձեր արիւնին ղուրպան , տասը լեզու սորվեցէք , ձեր լեզուն , ձեր հաւատքը ղայիմ բռնեցէք»: նստի՛ր քովս , տղա՛ս (կը նստի) : Մուշեղ Իշխանն ալ ըսած է « Հայ լեզուն տունն է հայուն աշխարհի չորս ծագերուն »: Հայ լեզուն իմ սրտիս մէջն է , տղա՛ս , եւ ես կը գուրգուրամ անոր վրայ , ինչպէս՝ ի՛մ զաւակներուս վրայ: Իսկ Համօ Սահեան ըսած է .

« Նա պիտի մեր առաջին

Ու վերջին սէրը լինի,

Ի՞նչ ունենք էլ աշխարհում,

Որ այսքան մերը լինի»:

 Լեզուներ սորվիլը  շատ լաւ բան է , տղա՛ս . «որքան լեզու գիտես , այնքան մարդ ես» : Եւ պէտք է տիրապետես սորված բոլոր լեզուներուդ : Արաբերէնը ՝ լաւ խօսիր : Անգլերէնը ՝ լաւ խօսիր : Ֆրանսերէնը ՝ լաւ խօսիր : Իսկ մեր բարբառը՝ քեսապերէնը՝ ա՛լ աւելի լաւ խօսիր:

Բայց երբ հայերէն կը խօսիս , մաքո՛ւր պահէ զայն : Դուն հայկական դպրոց կը յաճախես , որպէսզի հայկական շունչով մեծնաս : Թող այդ շունչը յայտնի ըլլայ մէջդ , տղա՛ս: Ես շատ կը նեղուիմ , երբ կը լսեմ ոչ– հայերէն բառեր կ՛ելլեն բեռնէդ , երբ հայերէն կը խօսիս : Մի՛ աղաւաղեր մեր ոսկեղնիկ լեզուն , տղա՛ս:

Եփրեմ . Է՜ , բոլոր ընկերներս այդպէս կը խօսին :

Մեծ հայր . Ճիշդ ա՛յդ է ցաւալին: Երբ մէկը ձեզ մտիկ ընէ , կը կարծէ որ  դուք հայկական դպրոց չէք յաճախած ու հայերէն չէք սորված:

Եփրեմ . Ի՞նչպէս թէ չենք սորված: Ընթերցանութիւն , ուղղագրութիւն,

արտասանութիւն , քերականութիւն ,  կենսագրութիւն , շարադրութիւն ... որ մէկը շարեմ : Տակաւին ձմեռը չի բաւեր. ամառն ալ մեզի հայերէն դասընթացք պիտի ընեն եղեր , ինչպէս անցեալ ամառ ....ո՜ւֆ...

Մեծ հայր . Կը նեղուի՞ս հայերէն դասընթացքին համար:

Եփրեմ . ( բարկացած) Ամառը մեր իրաւո՛ւնքն է: Մենք ամառը պիտի խաղա՛նք:

Մեծ հայր . Արդէն ամբողջ ամառը կը խաղաք: Շաբաթը մէկ ժամ ի՞նչու կը զլանաք հայ լեզուն լաւ սորվելու համար : ( Քիչ մը կը կենայ , ապա ոգեւորուած)

«Քեզ , հայ լեզո՜ւ  , կը սիրեմ մրգաստանի մը նման...

Մեր անցեալին թանձրախիտ ստուերներուն մէջ՝ կարծես

Մէյ-մէկ պտուղ քու բոլոր բառերդ ինծի կ՛երեւնան,

Որոնց մէջէն կը քալեմ ու կը քաղեմ զանոնք ես»:

Եփրեմ . Գիտե՛մ , Վահան Թէքէեանը ըսած է այս տողերը:

Մեծ հայր . եւ որքա՜ն անուշ են ...

Եփրեմ . Դուն շատ բանաստեղծութիւններ գիտես հայ լեզուի մասին ,  Պապուկ : Կրնա՞ս մեզի օգտակար ըլլալ: 

Մեծ հայր . Ի՞նչ ձեւով :

Եփրեմ . Քիչ վերջ , ընկերներս պիտի գան եւ միասին պարտականութիւն մը պիտի պատրաստենք:

Մեծ հայր . Ի՞նչ պարտականութիւն :

Եփրեմ . Մեր հայերէնի ուսուցչուհին ըսաւ , որ այս տարի «Հայ լեզուի տարի» է : Վաղը , առաւօտեան պաշտամունքը մեզի վստահեցաւ , ու գրութիւններ պիտի պատրաստենք հայ լեզուի մասին ու զարդարենք սրահը անոնցմով : Ապա հայ լեզուի մասին մի քանի երգ պիտի երգենք : Կ՛օգնե՞ս մեզի:

Մեծ հայր . Կ՛օգնեմ : Բայց մի ակնկալէք որ ես ձեզի տող առ տող խօսքեր մէջբերեմ:

Եփրեմ . Հապա Ի՞նչպէս պիտի օգնես:

Մեծ հայր . Ես ձեզի հայ լեզուի մասին գիրքեր կու տամ, եւ դուք ձեր ուզած գրութիւնները կ՛ընտրէք : (Դրան զանգը կը հնչէ , Եփրեմ դուռը կը բանայ, ներս կը մտնեն ընկերները )

Եփրեմ . Հրամմեցէք , տղա՛ք , հրամմեցէք:

Բոլորը . Բարե՛ւ , Մեծ Հայրիկ :

Մեծ հայր . Աստուծոյ բարին , տղա՛ք :

Յովսէփ . (Եփրեմին) Մենք «քարթոնները» պատրաստեցինք:

Եփրեմ . Այսինքն խաւաքարտները: ( Մեծ հայրիկին կը նայի ժպտալով , ան ալ բութամատը վեր կը բարձրացնէ ուրախութեամբ)

Նարեկ . ( Եփրեմին , ցած ձայնով ) Ըսի՞ր մեծ հայրիկիդ որ մեզի «ճըմլէ»ներ գրէ:

Եփրեմ . Այսինքն «նախադասութիւններ» (Մեծ հայրիկը դարձեալ բութամատը վեր կը բարձրացնէ) : Պապուկս մեզի գիրքեր պիտի տայ, որ մենք փնտռենք: (ընկերները կը դժգոհին)

Մեծ հայր . Նստէք , տղա՛ք : (կը նստին) Երբ պարտականութիւնը ձեզի տրուած է , դո՛ւք պէտք է ընեք զայն : Ուրեմն , հրամմեցէ՛ք :     ( Գրադրանէն գիրքեր կու տայ անոնց )

( Տղաքը սեղանին շուրջ կը նստին , գիրքերէն կը կարդան ու խաւաքարտներուն վրայ կը գրեն : « Ով մեծասքանչ դու լեզու » երգին եղանակը կը լսուի : Մի քանի վայրկեաններ ետք ...)

Մինաս . Ես վերջացուցի:

Նարեկ . Ե՛ս ալ:

Յովսէփ . Ե՛ս ալ:

Եփրեմ . Եկէք փորձ ընենք : Յովսէփ , հոս կեցիր , Մինաս՝ հո՛ն: Նարե՛կ , դուն ալ հո՛ս , չէ ,չէ , Յովսէփը աջ կողմը , Նարեկը՝ ձախ: Ես ալ հո՛ս : Սկսինք Մինասէն : ( Ամէն մենասող խաւաքարտը կը բարձրացնէ , կ՛արտասանէ , ապա ՝ խաւաքարտը կու տայ մեծ հայրիկին )

Մինաս . ( խաւաքարտը կը բարձրացնէ)

« Դուն պիտի հնչես , հնչե՛ս յաղթական ,

Իմ հի՜ն հայ լեզու՝ քաղցր ու սրտաբո՛ւխ»:

                                  ԱՒԵՏԻՔ  ԻՍԱՀԱԿԵԱՆ

 Նարեկ . « Այբուբեն չէ սա,

                 Բերդ է անմատոյց ,

                 Գանձ է աննուաճ ,

                 Դուռ է փրկութեան ,

                  Ելք , երբ յոյս չկայ»:

                                          ԳԷՈՐԳ  ԷՄԻՆ

Յովսէփ . «Լսի՛ր , որդիս, պատգամ որպէս

                   Սիրող քո մօր խօսքը սրտանց ,

                   Այսօրուանից յանձնում եմ քեզ

                   Հայոց լեզո՜ւն հազարագանձ»:

                                          ՍԻԼՎԱ  ԿԱՊՈՒՏԻԿԵԱՆ

Եփրեմ . «Մեր շուրջը լեզուներ նոր ու հին ,

                  Մեր շուրջը խօսում են այլօրէն ,

                   Եկ խօսինք , եղբայր իմ , հայերէն»:

                                          ԽԱՉԻԿ  ԴԱՇՏԵՆՑ

Մեծ հայրիկ . (Կը գրկէ տղաքը)

              «Զաւակներուս ու թոռներուս , կը կտակեմ իմ մայր լեզուս

                Որ հացն է մեր հանապազօր , հոգու պահակ , գիշեր ու զօր»:

                                                                           ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՆԵԱՆ

                  («Ո՜վ մեծասքանչ դու լեզու» երգը կ՛երգեն)

                                                          ՎԵՐՋ

                                                                                 Անի Աբէլեան

14

«ՀԱՅԵՐԷՆ ՉԵՄ ԳԻՏԵՐ, ԲԱՅՑ ՀԱՅ ԿԸ ԶԳԱՄ» 

 ՃԻ՞ՇԴ, ԹԷ՞ ՍԽԱԼ

ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի լեզուաբաններու ուսումնասիրութիւնները աշխարհի վտանգուած լեզուները գրանցած են «Աշխարհի վտանգուած լեզուներու ատլաս»ին վրայ, հետեւեալ հինգ խմբաւորումներու կարգավիճակով.-

ա.- «Խոցելի» կը նկատուին այն լեզուները, որոնք կը խօսուին երեխաներու եւ պատանիներու կողմէ, բայց` սահմանափակ վայրերու մէջ (օրինակ` միայն տան մէջ):

բ.- «Հաստատօրէն վտանգուած» կը նկատուին այն լեզուները, որոնք այլեւս չեն ուսուցուիր երեխաներուն իբրեւ մայրենի լեզու` տան մէջ:

գ.- «Խստօրէն վտանգուած», երբ լեզուն կը խօսին միայն մեծ մայրերն ու մեծ հայրերը եւ անոնց սերնդակիցները, մինչ ծնողները հաւանաբար կը հասկնան, բայց չեն գործածեր զայն` իրարու եւ զաւակներուն հետ հաղորդակցելու համար:

դ.- «Ճակատագրականօրէն վտանգուած»           կը նկատուին լեզուներ, որոնք հազուադէպօրէն ու մասնակի պարագաներու միայն կ՛օգտագործուին երէց սերունդին կողմէ:

Եւ վերջապէս `

ե.- «Հանգած» կ՛որակուին լեզուներ, որոնք չեն գործածուիր: Այլեւս այդ լեզուներով ոչ մէկ խօսող մնացած է:

Արեւմտահայերէնը 2010-ին ներառուեցաւ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի «Աշխարհի վտանգուած լեզուներու ատլաս»ին վրայ` դասուելով «Խիստ վտանգուած»` Գ. խմբաւորումին մէջ:

Արեւմտահայերէնի համար ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի լեզուաբաններու այս հաստատումը մտահոգիչ է անկասկած, միաժամանակ ահազանգիչ պատգամ է, ուղղուած է այդ լեզուին տիրոջ` հայ հասարակութեան, յատկապէս` սփիւռքահայութեան, որպէսզի զայն վերակենդանացնելու մեծ ճիգի նուիրուի եւ առաջքն առնէ, որ անիկա չհասնի «Ե.» խմբաւորումին, այսինքն` «հանգած լեզու»ի կարգավիճակին:

Այդ տարողութեամբ ճիգը անպայման կը նշանակէ կեանքի պայմաններուն դէմ երթալ, կ՛ենթադրէ յանձնառու դառնալ բազմակողմանի նուիրուածութեան, կը նշանակէ մեծով-պզտիկով ահաւոր պայքար մղել առարկայական պայմաններու դէմ:

Պատմութեան ժամանակին մէջ ազգեր կը յարատեւեն եւ կը զարգանան, այնքան ատեն որ իրենց լեզուն կը պահպանեն եւ կը զարգացնեն: Մինչ հակառակը` ազգեր կը տկարանան եւ կը կորսուին, երբ իրենց լեզուն անտեսուի, տկարանայ ու կորսուի: Մասնագէտներու ուսումնասիրութիւններ ցոյց կու տան, թէ լեզուն անմիջականօրէն փոխ ներգործութեան կապ ունի մարդու մտածողութեան հետ: Լեզուն կը խորացնէ մտածումը եւ անոր կարողութիւնը եւ փոխադարձաբար` մտածումը կը մշակէ ու կը հարստացնէ լեզուն: Ազգային անկախութեան ու միասնականութեան գաղափարները եւ բարգաւաճման իղձը զօրաւոր են ժողովուրդին մէջ, եթէ աճած եւ մշակման բարձր մակարդակ նուաճած ըլլայ մայրենի լեզուն:

Մեր պարագային, սփիւռքի հայ սերունդները ընկերայնանալու (ընկերութեան գործօն անդամ դառնալու) եւ հոգեկան ու զգացական ամբողջացման գործընթացը կ՛ապրին երկու տարբեր մշակոյթներու ընդմէջէն, մէկ կողմէ հայկական ընտանիքէն փոխանցուած պատկանելիութեան ժառանգով, եւ միւս կողմէ` իրենց բնակած երկրի մշակութային եւ քաղաքական իրականութեան կազմաւորումով:

Սփիւռքի հայ երեխան եւ պատանին լաւագոյն պարագային կը մեծնան երկու լեզուներու ներգործութեամբ ու գործածութեամբ, եւ հարց կը դրուի, թէ ո՞ր լեզուին հետ աւելի մտերիմ կապ կը մշակեն, ո՞ր լեզուով կը մտածեն:

Լեզուին տիրապետել` չի նշանակեր միայն անոր արտայայտութեան ձեւերուն ընտելանալ, այլ լեզուին ընդմէջէն անհատը ու մանաւանդ պատանին կը կապուի դէպքերու, դէմքերու, ապրումներու: Յուշեր կը կազմաւորէ եւ ազգային ինքնութիւն կը կերտէ ու կը մշակէ: Յաճախ կը լսենք. «Սա կամ նա լեզուին լաւ կը տիրապետեմ»: Խորքին մէջ շրջուած իմաստն է իրականութիւնը. լեզուն է, որ մեր վրայ կը տիրապետէ…:

Լեզուն կենդանի բջիջ է: Եթէ չսորվինք, չգործածենք, չզարգացնենք, կը մեռնի:

Այսօր սփիւռքի հայը հեռու է հայ գիրքէն, հայատառ թերթէն, կապ չունի հայ գրականութեան հետ: Կը խօսինք հայախօսութեան տկարացման, նահանջի, նոյնիսկ անգործածականութեան մասին: Մտահոգութիւններ կ՛արտայայտենք, լուծումներ կ՛որոնենք, խորհրդաժողովներ կը կազմակերպենք, սփիւռքի հայուն մօտ մայրենի լեզուին զօրացման համար առաջարկներ կ՛ընենք: Բայց այնքան ատեն որ իբրեւ ծնողք աւելի մտահոգ ենք մեր զաւակներու տեղական լեզուի մակարդակով, այնքան ատեն որ հպարտ ենք, երբ մեր զաւակը անգլերէնի կը տիրապետէ, մինչ գոհ ենք, երբ ան հայերէնը գիտէ այնքան մը, որ հասկնայ լսածը եւ քանի մը բառեր քով-քովի դնելով` միտք մը հազիւ կարենայ արտայայտել, այնքան ատեն որ առանց առարկելու կ՛ընդունինք մեր շրջապատէն «Ես հայերէն չեմ գիտեր, բայց հայ կը զգամ» պատճառաբանութիւնը, կը նշանակէ, թէ մեր մէջ կը տիրապետէ այն մտայնութիւնը, որ լեզուն պարզապէս գործիք մըն է, հաղորդակցութեան միջոց մը եւ ոչ` բացարձակ արժէք:

Իրական պատկերը տեսնելու, կացութեան շտապ անդրադառնալու մարտահրաւէրին առջեւ կը գտնուինք այսօր:

Ընդունելի է, որ ներկայ սերունդին մէջ կան անձեր, որոնք հայերէն չգիտնալով հանդերձ, հպարտօրէն հայ կը զգան: Նոյնպէս հաստատելի է, որ բոլոր հայախօս անձերը անպայման ազգային բարձր գիտակցութեամբ չեն յատկանշուիր: Սակայն պիտի ընդունինք նաեւ, որ «Հայերէն չեմ գիտեր, բայց հայ կը զգամ» մտայնութեան զոհն ենք ընդհանուրով: Այդ մտածողութեան դէմ պայքարելու կամքը գրեթէ գոյութիւն չունի կարծէք, բոլոր մակարդակներու վրայ: Խուսափում մը կայ պահանջելէ, որ անպայման հայերէն խօսուի հայկական միջավայրի մէջ:

Իբրեւ ազգային միաւոր վերապրումի համար նախապայման է, որ ազգի մշակոյթին եւ անոր հիմք` լեզուին հետ հայ անհատին կապը սերտանայ: Անժխտելի է դպրոցին, մամուլին, կազմակերպութիւններուն դերակատարութիւնը` ամէն մէկը իր ծիրին մէջ եւ բոլորը միասին` գործակցաբար: Սակայն առաջնահերթ տեղը կը գրաւէ անհատական կամքը:

Հայ անհատները, յատկապէս` միութենական անդամները, ինքնադաստիարակութեան եւ ինքնազարգացման ատենի շեշտուած արժէքներուն մղելով եւ համապատասխան միջոցներ ստեղծելով` թերեւս արեւմտահայերէնը փրկուի «Խիստ վտանգուած լեզու» ըլլալէ եւ վերստին դառնայ ներշնչող ու մեզ արտայայտող մեր «Մայրենին»:

Մայրենի լեզուն իբրեւ ազգային արժէք, կը պահպանուի պայքարով, այնպէս` ինչպէս պայքարով մարդիկ կը պահպանեն բոլոր արժէքները, ազգերը` իրենց անկախութիւնը, ժողովուրդները` ժողովրդավարութիւնը եւ մարդ արարածը` իր արժանապատուութիւնը:

                                                             ՆՈՐԱ  ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ-ԳՈՒՅՈՒՄՃԵԱՆ

17

Յիշատակի Խօսք. Ես Երգում Եմ Հրեշտակների Համար

Լուսինէ Զաքարեան

Ընթացիկ տարին նշանաւորւում է անուանի երգչուհի Լուսինէ Զաքարեանի ծննդեան 75 եւ մահուան 20-ամեակներով:

Կան մարդիկ, որոնք լուսաւոր հետք են թողնում իրենցից յետոյ, լոյս ճառագող էներգետիկ դաշտ` նրանց ճանաչողների մտքում եւ հոգում: Նրանք գնում են թողնելով մեզ իրենց անհատականութեան լոյսը: Այդ լոյսը իւրայատկօրէն օգնում է մեզ ապրել, մաքառել, յաղթահարել կեանքի առտնին դժուարութիւնները: Այդպիսինն էր Լուսինէ Զաքարեանը: Լոյս սփռող Լուսինէն: Եւ այդ լոյսը առկայ էր, ապրում էր իր թովիչ ձայնի մէջ, իր մեղմ ժպիտի մէջ, իր զուսպ, անպահանջկոտ, սակայն արժանապատիւ գոյակերպի մէջ, իր` հայ հոգեւոր երաժշտութեան գանձերը աներեւակայելի բարձունքներին թագադրելու տաղանդին մէջ:

Նա ապրում էր, երգում էր մարդկանց համար, իր ստեղծագործական անեղծ արարումով մօտեցնելով, մերձեցնելով մարդկանց ու հրեշտակներին, երկիրն ու երկինքը: Այդպիսին էր իր շուրթերից թեւ առնող հայ հոգեւոր երգը: Այդպիսին էր Լուսինէ Զաքարեանը:

Այդպիսին է նա այսօր` իր Երկնային   յաւերժական ճամբորդութեան մէջ:

ԹԱՄԱՐ  ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ
Արուեստագիտութեան դոկտոր

18

ì²ð²¶²Ú êàôð´ ʲâ

гñóáõÙ. ƱÝã ÏÁ ÛÇß»óÝ¿ Ù»½Ç ì³ñ³·³Û ʳãÇÝ ïûÝÁ£

ä³ï³ë˳Ý. ²ÛÝ, ÿ êáõñµ ÐéÇ÷ëÇÙ»³Ýց ÏáÛë»ñÁ г۳ëï³Ý ·³Éáí, ì³ñ³·³Û É»ñ³Ý ·³·³ÃÁ µÝ³Ï»ó³Ý£ êáõñµ ÐéÇ÷ëÇÙ¿Ý, λݳó ö³Ûï¿Ý (ʳã³÷³Ûï¿Ý) Ù³ëáõÝù ÙÁ áõÝ¿ñ, ½áñë ³ÛÝï»Õ å³Ñ»ó, ÷áñ»Éáí ÑáÕÁ áõ ³Ýáñ Ù¿ç ¹Ý»Éáí զայն£ ²Û¹ Ù³ëáõÝùÝ ¿ áñ 635ÇÝ Û³ÛïÝáõ»ó³õ£ Ø»ñ Ö³éÁÝïÇñÝ»ñÝ áõ Ú³ÛëÙ³õáõñùÁ ö»ïñáõ³ñ 26Ç ÏÁ ¹Ý»Ý, Áë»Éáí, ÿ Âá¹ÇÏ ×·Ý³õáñÁ (ûñ»õë ¶É³Ï³Û í³ÝùÇÝ í³Ý³Ñ³ÛñÁ), ³õ³Ý¹áõû³Ùµ ·Çï¿ñ êáõñµ Üß³ÝÇÝ ³Û¹ í³ÛñÇÝ Ù¿ç å³Ñáõ³Í ÁÉɳÉÁ£ ºñµ Çñ Úáí¿É ³ß³Ï»ñïÇÝ Ñ»ï Ïþ³ÕûÿÇÝ ²ëïáõÍáÛ áñå¿ë½Ç Çñ»Ýó Û³ÛïÝ¿ ʳã³÷³ÛïÇÝ ï»ÕÁ, Û³ÝϳñÍ Ó³ÛÝ»ñ Éë»óÇÝ, »õ ì³ñ³· É»ñ³Ý íñ³Ûª ųÛéÇ ÙÁ íñ³Ý å³Ûͳé ÉáÛë ÙÁ ï»ë³Ý, »õ ³Ýáñ ßáõñç 12 Éáõë»Õ¿Ý ëÇõÝ»ñ ÙÇÝã»õ ûñáõ³Ý í»ó»ñáñ¹ ųÙÁ, áñÙ¿ »ïù Éáõë»Õ¿Ý Ýß³ÝÁ ųÛé¿Ý í»ñ³ó³õ »õ ºÏ»Õ»óÇ Ùï³õ áõ ê»Õ³ÝÇÝ íñ³Û ϳݷݻó³õ. ³ÝáÝù »õë Ý»ñë Ùï³Ý áõ »ñÏñå³·»óÇÝ êáõñµ Üß³ÝÇÝ. ÇëÏ Éáõë»Õ¿Ý ëÇõÝ»ñÁ ï³ëÝ»ñÏáõ ûñ ÙݳóÇÝ, áñå¿ë½Ç Ñ»é³õáñ í³Ûñ»ñáõ µÝ³ÏÇãÝ»ñáõÝ ï»ë³Ý»ÉÇ ÁÉɳݣ Ðá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñáõ »õ ÅáÕáíáõñ¹Ç Ù»Í µ³½ÙáõÃÇõÝ ÙÁ ѳõ³ùáõ»ó³õ, áñáÝó Ñ»ï ¿ñ ݳ»õ èßïáõÝÇÝ»ñáõ ¿á¹áñáë ݳ˳ñ³ñÇÝ ì³ñ¹ áñ¹ÇÝ »õ Ü»ñë¿ë ÞÇÝáÕ Î³ÃáÕÇÏáëÁ£ ²å³, ï³ëÝÁ»ñÏáõ »Ï»Õ»óÇÝ»ñ ßÇÝ»óÇÝ ï³ëÝÁ»ñÏáõ ëÇõÝ»ñáõÝ ï»Õ. ÇëÏ ºÏ»Õ»óÇÝ, áñáõ Ù¿ç ѳݷã»ó³õ êáõñµ Üß³ÝÁ ÷³é³õáñ»óÇÝ Ùdzëݳµ³ñ, իսկ γÃáÕÇÏáëÁ ë³Ñٳݻó ³Ù¿Ý ÐáÏï»Ùµ»ñÇÝ ïûÝ Ï³ï³ñ»É áõ Ü߳ݳõ ³Ù»Ý³Û³Õà ߳ñ³Ï³ÝÁ »õë ÛûñÇÝ»ó, Ù¿Ï ß³µ³Ã å³Ñù ë³Ñٳݻó, áñ ÅáÕáíñ¹³ÛÇÝ µ³ñµ³éáí ì³Ýեóáó å³Ñù ÏÁ ÏáãáõÇ:                                                                                       

ø³Õáõ³Íª

²ëïáõ³Íå³ßïáõÃÇõÝ Ð³Û³ëï³Ý»³Ûó àõÕÕ³÷³é ºÏ»Õ»óõáÛ ¶Çñù¿Ý 

                                               (êï»÷³Ýáë øÑÝÛ. سݹÇÝ»³Ýó)

                                   

19 

ՎԱՐԴԱՐԱՆԻ  ՏԻՐԱՄԱՅՐԸ

-Մօտ ութը դար է ու կը շարունակուի Վարդարանի աղօթքը:

           -1208-ին Ֆրանսական «Պրու» քաղաքին մատրան մէջ Ս. Կոյս Աստուածածինը  

           կ՛երեւնայ սպանացի քարոզիչ «Դոմինգոյ Դէ Գուզման»-ին,որուն կը փոխանցէ

           Վարդարանի աղօթքը, պատուիրելով որ ամբողջ աշխարհի մարդկութեան

           սորվեցնէ այս աղօթքը:

          -Տիրամայրը Ս.Դոմինգոյէն յետոյ կ՛երեւի,այժմ(երանելի)«Ալէն Տը Լա Ռոշ»ին        

         ,որուն կը յայտնէ Վարդարանին խոստումները անկեղծ ու ջերմեռանդօրէն          

          աղօթող մարդոց՝

            Ա) Արժանանալ յատուկ շնորհներու:

            Բ) Յատուկ պաշտպանութիւն:

            Գ) Վարդարանը հզօր զրահ է դժոխքի դէմ,կը քայքայէ մոլութիւները,կը թուլցնէ   

           մեղքերը եւ կը յաղթէ անհաւատութեան:

            Դ) Առաքինութիւններու եւ բարի գործերու վերածաղկում:

            Ե) Վարդարան աղօթողը երբեք չի կործանուիր:

            Զ) Վարդարան աղօթողը փորձանքի չ՛ենթարկուիր,չի կրեր Աստուծոյ

            պատիժը,յանկար-

            ծամահ չ՛ըլլար:

            Է) Վարդարան աղօթողը կը վայելէ Դրախտի անսահման երջանկութիւնը:

            Ը) Ինչ որ խնդրես Վարդարանի միջոցաւ՝ կը ստանաս:

Աղբիւր՝ Տիգրանուհի Էքմէքճեանի(Երկնաւոր Մօր Պատգամը)

Համադրեց՝ Վահան Մանճիկեան

      

                                                                          Լեզուն Հայրենիք է:                                                                                                 Հրանդ Մաթեւոսեան

     

 ՄԵՐ ԼԵԶՈՒՆ

Ըստ մարդաբաններու եւ լեզուաբաններու, անցեալին գոյութիւն ունեցած են 12.000 լեզուներ:  Այսօր մեզի հասած են միայն 6000 լեզուներ, որոնցմէ 276–ը կը խօսուին միայն մէկ միլիոն հաշուող ժողովուրդներու կողմէ: Վերջին երկու տասնամեակներուն, լեզուներու մահը, մանաւանդ փոքրամասնութիւններու լեզուներու պահպանումի հարցը սկսած է մեծապէս մտահոգել լեզուաբանները, քանի որ լեզուներու մեծաքանակ անհետացումի պատճառաւ՝ մշակոյթներու անհետացումը կրնայ վտանգել մարդկային ցեղին գոյութիւնը: Այսինքն, լեզուբանները կը հաւատան, որ մանաւանդ մայրենի լեզուի պահպանումը անհրաժեշտ է մշակելու՝ ինքնուրոյն ազգային ինքնութիւն,մշակութային պատկանելիութիւն, ընտանեկան սերտ յարաբերութիւններ, ազգային պատմութիւն եւ այլն..:

Երբեմն կը խորհինք , թէ հայերէն լեզուն կրնայ չենթարկուիլ անհետացող լեզուներու ճակատագրին,  որովհետեւ Հայաստանի մէջ ամէն անձ հայերէն կը խօսի: Ճիշդ է, սակայն այդ իրողութիւնը կրնայ փոխուիլ, երբ զաւակդ կամ թոռնիկդ ՝ըլլալով այլ երկիրներու մշակոյթներու ազդեցութեան տակ,  դադրին հայերէն խօսելէ, գրելէ կամ կարդալէ:

Լեզուի դերը ժողովուրդներու կեանքին մէջ հրաշալիօրէն բնորոշած է մեր հանճարեղ բանաստեղծ Յովհանննէս Թումանեանը.«Լեզուն՝ ամէն ժողովրդի ազգային գոյութեան ու էութեան ամենախոշոր փաստը, ինքնուրոյնութեան ու հեռաւոր անցեալի կախարդական բանալին է, հոգեկան կարողութիւնների ամենաճոխ գանձարանը, հոգին ու հոգեբանութիւնը»:

Այո, մեր լինելիութեան, մեր գոյատեւման կարեւոր յենասիւն կը հանդիսանայ մեր լեզուն՝հայերէնը: Անշուշտ, լեզու մը չէր կրնար յարատեւել ու զարգանալ, եթէ այն ամրագրուած չըլլար գրաւոր մատեանններուն մէջ: Հետեւաբար, հայոց լեզուն գոյութիւն չէր ունենար,եթէ չըլլային հայոց գիրերը՝հայոց մշտապահպան 36 զինուորները, որոնք 405 թուականին ստեղծեց մեծագոյն հայը՝Մեսրոպ Մաշտոցը:

Հայ մեծ բանաստեղծ Պարոյր Սեւակը բնորոշած է Մեսրոպ Մաշտոցի կատարած սխրագործութիւնը հետեւեալ խօսքերով.«...16-դարեայ մի բարձունքից նայելով, Մաշտոցը մեզ երեւում է նախ եւ առաջ մի վիթխարի քաղաքագէտ, որի շահած անարիւն ճակատամարտի հետ չի կարող համեմատուել մեր սպարապետների փառաւոր յաղթանակներից եւ ոչ մէկը »:

Իսկ Պելառուս ժամանակակից գրող Լեօնիդ Մասեուկը ՝տպաւորուած հայերէն տառերու կատարելիութեամբ , գրած է.«Հայոց տառերը հաւանաբար կ'ապրէին Աստուծոյ սրտին մէջ»:

Լեզուն կը բխի ժողովուրդի մը հոգեբանութեան բուն խորքերէն եւ արդէն ինքնին անոր հոգիին հարազատ մէկ կտորն է: Մինչեւ մարդուս միտքը չծնի իր լեզուն, բանականութիւնը թեւ առնել չի կրնար ու չի կրնար սաւառնիլ հոգեկան ու քաղաքակրթական բարձունքները: Լեզուն ինքը կապուած է ժողովուրդի մը կրօնքին ու պաշտամունքին, առօրեայ կեանքին, անէծքին ու օրհնութեան, ուրախութեան ու սուգին, երգին ու երաժշտութեան:

Բռնութեան, տնտեսական հարկադրանքի, երբեմն եւ քաղաքական գերազանցութեան հետեւանքով, տիրող ժողովուրդները մոռցնել կու տան հպատակ ժողովուրդին իր լեզուն: Ժամանակին կարծիք մը կար, որ արեւելահայ գրականութիւնը իր ձգտումներով եւ արտայայտութեան ձեւերով, ռուսական գրականութեան  «փոքրիկ զաւակն» է:  Արեւելահայ գրականութիւնը, եթէ նոյնիսկ  « փոքրիկ զաւակ»է, անոր հայրն ու մայրը, ծնողը  հայ ժողովորդն է՝Մեսրոպ Մաշտոցի կնքահայրութեամբ : Հայ մեծանուն գրողներ Աբովեանները, Րաֆֆիները, Իսահակեանները, Թումանեանները, Սեւակները, Չարենցները  որդեգիրները չեն օտար գրականութեան, այլ հոգեղբայրներն են Եզնիկի, Խորենացիի, Նարեկացիի, Շնորհալիի, Ֆրիկի, արեւմտահայ եւ գաղթահայ այլ անուններու: Տակաւին, արեւելահայ գրականութիւնը իր գագաթներով եւ արժէքներով, յաղթանակ մըն է, որ որդեգրեալներուն բաժինը չէ:

Հայերէնը մեծ արժէք ունեցած է հայուն համար, որ Աւարայրը ապրեցաւ ի գին մահուան եւ վերապրեցաւ 20-րդ դարու առաջին Ցեղասպանութենէն: Հետեւաբար մայրենի լեզուի փոխանցումը կարեւոր է, որովհետեւ կը պարունակէ թէ՛ անձնական եւ թէ՛ ազգային պատմութիւններու բանալին:

Մեր լեզուն ճկուն է ու բարբարոս,

Առնական է,կոպիտ,բայց միեւնոյն պահին

Պայծառ է նա, որպէս մշտաբորբոք փարոս,

Վառուած հրով անշէջ դարերում հին:

Եւ վարպետներ խոնարհ ու հանճարեղ

Յղկել են այն դարեր,որպէս մարմար,

Եւ փայլել է նա մերթ, ինչպես բիւրեղ,

Մերթ կոպտացել, ինչպէս լեռնային քար:

Բայց միշտ պահել է նա իր կենդանի ոգին,-

Եւ եթե մենք այսօր կոտրատում ենք այն մերթ

Այդ նրանից է, որ ուզում ենք մեր

Նոր խոհերի վրա ժանգ չչոքի:

Այդ նրանից է, որ մեր այսօրուայ ոգուն

Այլեւս  չի կարող լինել պատեան,

Ո'չ  Տէրյանի բարբառը նուագուն,

Ո'չ Նարեկի մրմունջը մագաղաթեայ:

Եւ ո'չ անգամ Լոռու պայծառ երգիչ

Թումանեանի բարբառը գեղջկական,

Բայց նա կգա-լեզուն այս երկաթեայ բերքի

Եւ խոհերի այս խո՜ր ու երկրակամ...

             Եղիշէ Չարենց           

                           Համադրեց՝Յասմիկ Սաղտըճեան

22

Թեքնոլոճի

Իւրաքանչիւր օր, գրեթէ ամէն տուն նոր թերթեր կը հասնին: Թերթերէն կ՛իմանանք թէ ի՞նչ նորութիւններ կան մեր հայրենիքին մէջ,ուրիշ երկիրներուն մէջ,ի՞նչ հայտնագործութիւններ կը կատարեն գիտնականները,ինչպէ՞ս ամբողջ երկրագունդի մարդիկ կը պայքարին աշխարհի խաղաղութեան համար: Թերթերուն հետ մեզի հիւր կուգան հրաշալի շատ մարդիկ:

Թերթերը կը ստեղծեն հարիւրաւոր մարդիկ, թղթակիցներ, խմբագիրներ,

Գրաշարներ, տպագրիչներ,նաեւ անոնք որոնք թերթի համար թուղթ, տպագրական ներկ,գրաշարական եւ տպագրական մեքենաներ կ՛արտադրեն:

       Զանազան երկիրներու մէջ կը տպագրուին հայկական թերթեր: Լրատուի այս թիւին մէջ կ՛ուզենք ձեզի ներկայացնել կարգ մը թերթերու անուններ, որուն մէջէն դուք կրնաք ընտրել ձեր ցանկացած թերթը եւ կարդալ զանոնք համացանցի վրայ: (խմբ.)

Երկիր-Հայաստան                   www.yerkir.am

Ազդակ-Լիբանան                       www.aztagdaily.com

Ալիք-Իրան                                www.alikonline.ir

Ասպարէզ-ԱՄՆ                        www.asbarez.com

Գանձասար-Սուրիա               www.periotem.com

Ազատ Օր-Յունաստան             www.azator.gr

Հորիզոն-Գանատա                   www.horizonweekly.ca

Հայրենիք-ԱՄՆ                         www.hairenik.com

Նոր Մարմարա-Թուրքիա       www.normarmara.com

Ազատութիւն-Հայաստան       www.azatutyun.am

 23

  Հայերէն Ճիշդ Գրենք եւ Խօսինք      -Ե և Է-

                                                                                                                           

1-Ե գիրին երեք արժէքները:                                                                                       Ե գիրը կը գրուի բառին սկիզբը եւ մէջը, բառին վերջը բնաւ չի գրուիր:Բառին սկիզբը եւ մէջը ունի երեք արժէք:                                                                                                                                     ա- Բառին սկիզբը երկհնչիւն է՝«եէ»կիսաձայն եւ ձայնաւոր միացութիւն,ինչպէս՝եզակի, ելք,եղինձ,ետ եւ այլն:                                                                                                                            բ- Պարզ ձայնաւոր է բառին մէջ,բաղաձայնէ առաջ,ուր կը նոյնանայ  Է-ին, ինչպէս՝բեռ,թերի,հեռու,մեքենայ եւ այլն:                                                                                            գ- Կիսաձայն է ԵԱ եւ ԵԱՅ երկհնչիւններուն մէջ ինչպէս՝ատեան,քրիստոնեայ:                                                                

 2-Է գիրին դիրքերը                                                                                                                                    Բառին սկիզբը եւ վերջը Է ձայնաւորը անշփոթելի է ,այսինքն երբ Է լսենք Է կը գրենք. Ինչպէս՝ էակ, էգ,էրիկ,ափսէ,մանրէ,Շահէ եւ այլն:                                                                                            Բառին մէջ Ե եւ Է գիրերը կը նոյնանան.այսպէս՝ծեր-սէր,նետ-կէտ,լեռ-տէր.....   

3-Ինչպէ՞ս որոշել բառամէջի Ե եւ Է գիրերը                                                              ա- Ընդհանրապէս Է-ն բարդութեան եւ ածանցումի ատեն կը դառնայ Ի,իսկ Ե-ը անփոփոխ կը մնայ: Այսպէս՝գէտ՝գիտնալ,սէր՝սիրել,պարտէզ՝պարտիզպան իսկ գետ՝գետակ,սեր՝սերունդ,երես՝երեսանց. սակայն կան բազմաթիւ բացառութիւններ , որոնցմէ. աղէկ՝աղէկնալ,աղուէս՝աղուէսագիրք,հրէշ՝հրէշային իսկ եղէգ՝եղեգնեայ,պարէն՝ պարենապահ,պատճէն՝պատճենահան եւ այլն:                                                                              բ- Երկու արմատական բաղաձայններէ առաջ միշտ Ե կը գրենք,ինչպէս՝բերդ, թերթ,ներկ եւ այլն:                                                                                                                                                                   գ- Ղ,Ռ,Ւ բաղաձայններէն առաջ  Ե կը գրենք, ինչպէս՝աղեղ,նեղ,բեռ,սիսեռ,դեւ,թեթեւ եւ այլն:

Է-ով կը գրուին

ա-ԷԼ, ԷՆ, ԷՍ վերջաւորութիւնները ունեցող յատուկ անունները, ինչպէս՝ Դանիէլ,Մանուէլ,Արսէն,Գուրգէն,Ներսէս,Մովսէս եւ այլն:                                                              բ-ԷՆ վերջաւորութեամբ ոչ բայական բառեր ինչպէս՝արդէն, ամէն,ծովահէն եւ այլն:                  գ-ԷԹ վերջաւորութիւնը ունեցող բոլոր միավանկ բառերը եւ յատուկ անունները,ինչպէս՝գէթ, խէթ, ձէթ, Եղիսաբէթ,Համլէթ եւ այլն:                 

                                                                                                                                                                 Ե եւ է   

 Մասնիկներու մէջ                                                                                                     ԵՐ, ՆԵՐ յոգնակիի մասնիկներն են հետեւաբար բոլոր յոգնակի բառերը կը գրուին Ե-ով,ինչպէս՝թերթ-թերթեր,սեղան- սեղաններ եւ այլն:                                                                     Է-ն բացառական հոլովի մասնիկն է,որ կրնայ կրել Ս,Դ,Ն յօդերը,ինչպէս՝ծառէ-ծառէդ եւ այլն:

* Յաջորդ թիւով պիտի անդրադառնանք ամէն բառին ուղղագրութեան:      

24

Ժամանց – Խաչբառ թիւ 5 եւ թիւ 4ի լուծումը 

Խաչբառ թիւ 4-ի լուծում

Հորիզոնական                                                                                                                                             

1Դուին,Տրդատ:-2-Ալ,ուսի:3-Ակրատ:4Երբ,քամ::5-Սունդուկեան:6-Նիրհ:

7-Ոճ,ծիթ,աաա:8-Սակր,էջք:9-Աաա,աե:10-Զօհրապ,ռահ:

Ուղղահայեաց

1-Դամասկոս:2-ՈՒլ,աճ:3-Տենդ,կահ:4-Նուարդ,ծրար:5-սրբուհի,աա:6-Տիկ,կրթէ:7-Եի,աջ:    

8-Դի,Քանաքեռ::9-Ան:10-Տուրմ,Պատեհ:

Խաչբառ թիւ ՕՕ5                                     Պատրաստեց  Րաֆֆի Ճուրեան                                                   

	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

             

Հորիզոնական

1-«Վարք Մաշտոց»ի հեղինակը,ամուսնական զոյգ:2-Նեղ,կմկմա’:3-Մտածում,«Վէրք Հայաստանի» վէպին հերոսը: 4-Հակ.մուխ արձակէ’,հակ. Քաջալերող ձայնարկութիւն մը:5-Հակ. Վայրի խնձոր:6-Գրոց գիւտի թագաւորը:7-Առանց  լարի: 8-Ստացական ածական մը,տհաս:9-Արգելանոց,յարաբերական դերանուն մը:10-Պզտիկ սենեակ,Հայաստանի լեռներէն:                        

ՈՒղղահայեաց

1-Կապտագոյն,գիւղացիի կօշիկ:2-Թշնամի:3-Հակ.հայ հէքիաթային հերոս,վարդապետ: 4-Ճարպ,պտոյտ,աչք:5-Նոյն, մութ:6-Հակ.ականջի զարդ,պատառս:7-Ահաւասիկ,հակ.մանչ:8-Հայ գիրերու գիւտարար,հողամշակութեան գործիք: 9-ՈՒրուական,միջատ մը,հայկական արական անուն մը:             10-Հակ.արեւմտահայերէնով ալ,գրոց գիւտի կաթողիկոսը:

Ծանօթ.-«ու» եւ «իւ» բաղադրեալ ձայնաւորները նկատի առնուած են իբր մէկ տառ: