Saturday, September 1, 2012

ԿԱՍԻՈՍ ԼՐԱՏՈՒ Թիւ 4 Սեպտեմբեր 2012

1
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ
Էջ
2      Խմբագրութեան Խօսքը
3      Բանաստեղծութիւն «Նոր Սերունդին» - Զօհրապ Այնթապլեան
3      Բանաստեղծութիւն «Հայերէն Լեզու» - Վանիկ Գլնճեան
3      Տխրունի Ստեփան Փանոսեանի
3      Շնորհակալիք
4      Հայկական Մշակութային Լուրեր
8      Խոկում - Վարանդ Վարդապետ Քորթմոսեան
8      Եթերային Պրպտումներ – Սօսի Կարճիկեան-Գերպապեան
9     Հայաստան կը վերականգնէ իր անկախութիւնը – Մ. Քիւրտօղլեան
11     Խաչին Յաղթանակը – Վեր. Դոկտ. Վահան Թութիկեան
14     Աստուածամօր Երեւումները .Ա.Մաս – Վահան Մանճիկեան
16     Ակնարկ Հայ Թատերական Գրականութեան Վրայ -              
               Գաբրիէլ  Սունդուկեան – Պեպօ - Րաֆֆի Ճուրեան
19      ՔԵՍԱՊՑԻ ՏԱՂԱՆԴՆԵՐ Տոքթ. Շահէ Շահպազեան
       My Journey - Ճամբորդութիւնս գիրքը - Անի Չիւրիւքեան Աբէլեան
23     Հայերէն Ճիշդ Գրենք եւ Խօսինք
24     Ժամանց – Խաչբառ թիւ 4 եւ թիւ 3ի լուծումը

 
2

ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ ԽՕՍՔԸ
Յարգելի ընթերցողներ,
Խմբագրութեան կազմի անուանացանկին վրայ կը նկատէք երկու նոր անուններ ՝ Վանիկ Գլնճեան եւ Սօսէ Պետիրեան: Պատահականութիւն չէ անշուշտ այս : Սոյն նշանակումներով Համազգային Համօ Օհանջանեան մասնաճիւղի «Գրական Խմբակ»ի պատասխանատու մարմինը նոր արիւն կը մատակարարէ Կասիոս Լրատուի խմբագրական կազմին , այսպիսով կը քաջալերէ երիտասարդութիւնը փորձառութիւն վերցնելու եւ տէր կանգնելու Լրատուին : Բոլորիս անունով , խմբագիրներ եւ ընթերցողներ , բարի երթ կը մաղթենք մեր երիտասարդ խմբագիրներուն: Այս առիթով անգամ մը եւս կոչ կ'ուղղենք մեր երիտասարդներուն, պատանիներուն , ուսանողներուն իրենց յօդուածներով, ուումնասիրութիւններով, գրական ստեղծագործութիւններով մնայուն ներկայութիւն դառնալու գրական այս հանդէսին մէջ, զայն երիտասարդացնելու եւ անոր մակարդակը հասցնելու նոր բարձունքներու :
Կ'ողջունենք վերամուտը մեր դպրոցներուն եւ դպրոցականներուն : Կը մաղթենք որ մեր աշակերտներն ու ուսանողները նոր գիտակցութեամբ մօտենան իրենց պարտականութեանց ու պարտաւորութեանց : Մեր երկիրը աւելի քան պէտք ունի գիտակից , հայրենանուէր ու պատասխանատու քաղաքացիներու կարենալ դէմ դնելու դէպի խաւար առաջնորդող օտարամուտ բարքերուն, փիլիսոփայութեանց ու երեւոյթներուն : Հարկ է մեր աշակերտութիւնը զինել այնպիսի գիտակցութեամբ հանդէպ իր ստանձնելիք կարեւոր պարտականութեանց ,որ անոնք կարենան հաւաքաբար նուիրուիլ իրենց ժողովուրդին , Հայաստանին , բայց մանաւանդ իրենց Սուրիա հայրենիքին: Առանց գիտակից հայրենասիրութեան ՝ սերունդներուն վաղը անորոշ է : Հայ դպրոցի առաքելութիւնն է պատրաստել գիտակից հայրենասէրը :
Ուստի , մեր բոլոր վարժարաններու տնօրէններուն , ուսուցիչներուն եւ պատասխանատու անձանց կը մաղթենք առաւել կորով եւ իմաստութիւն կարենալ յաղթահարելու իրենց դէմ ցցուած մարտահրաւէրները:
Հայաստանի վերանկախացման 21րդ տարեդարձին առթիւ կը շնորհաւորենք հայրենիքի եւ Սփիւռքի մեր հայ եղբայրներն ու քոյրերը , հայրենի եւ սփիւռքեան հայ ղեկավարութիւնը բոլոր մակարդակներու վրայ եւ բոլոր մարզերու մէջ եւ կը մաղթենք անոնց իմաստութիւն եւ նորանոր նուաճումներ :
                                                                                                                             Խմբագրութիւն
Խմբագրական Կազմ
Պրն. Նշան Պասմաճեան- Խմբագրապետ , Տիկ. Անի Չիւրիւքեան- Աբէլեան - Փոխ Խմբագրապետ , Խմբագրութեան անդամներ՝ Տիկ.Նայիրի Կէրճիկեան-Մելքոնեան , Տիկ. Յասմիկ Աւագեան-Սաղտըճեան , Օրդ. Վանիկ Գլնճեան , Օրդ. Սօսէ Պետիրեան , Պրն. Րաֆֆի Ճուրեան :
Ձեր գրական ստեղծագործութիւններն ու ձեր նամակները ուղղուած Խմբագրութեան ՝ կրնաք յղել հետեւեալ հասցէին . gasioslradou@gmail.com
3
 ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆ

ՆՈՐ ՍԵՐՈՒՆԴԻՆ
Ձեզ է հասեր օրը լոյսի ու յոյսի.
Աշխատանքի , հզօր կամքի , վերելքի ,
Ձերն է հողը հոն՝ լուսաշող հայրենի,
Ձեր հաւատքէն թող շիթ մ'անգամ չպակսի:
Ձերն է հերթը սիրոյ ծաղկի պսակի.
Դուք ժառանգները արդարութեան խորանին,
Պիտի տանիք երգը ու ձեր հոգիին
Խառնէք վրէժ ՝ հոն ուր հողը կ'արիւնի :
Ձերն է ուժը, որ դարերէ կուտակուած
Դարձած է ծով , դարձած երկիր աստղազարդ.
Ձերն է բերքը արմատացած ու հզօր
Ձերն է ճամբան, ան ձեզ համար է բացուած:
Ձեզմով կանգնին կոթողներ նոր փառքերու.
Ու անցեալի իրաւունքները մեր գերուած
Չմնան ոչ այնտեղ օտար ու հեռու,
Ձեզ թիկունք են լոյսն, արդարութիւն ու Աստուած :
                                              Զօհրապ Այնթապլեան
ՀԱՅԵՐԷՆ ԼԵԶՈՒ
Հայերէ՛ն լեզու, լոկ քեզմով, քու շուքիդ տակ միմիայն,
Հայը կրնայ դիմադրել փորձութեանց դէմ այն բոլոր,
Որոնց ահեղ աւերով մեր կեանքն ու օրը համայն
Կը ցամքին ու կը դառնան լերկ անապատ ահաւոր...
Հայերէն լեզու, լոկ քու յորդ աւիշովդ կենարար
Կրնայ սնուիլ ու ծաղկիլ հայութեան փոքր ածուն,
Կրնայ կեանքով վարարիլ ու պսակել դարէ դար
Հազար մահեր նուաճած անոր պայքարն աննկուն:
Որքան ամուր քեզ կառչինք ու փարինք քու հմայքին,
Այնքան պիտի աւելի մեզ զրահես ու պահես՝
Ընդդէմ բոլոր հայաջինջ հոսանքներուն մոլեգին:
Եւ որքան քեզ խնկարկենք մեր պաշտումով հոգեգրաւ,
Դո՛ւն՝ անսպառ զօրութիւն, քու հրաշքով պիտ՛ փրկես
Մեր գոյերթը սխրալի, ո՜վ գոյութեան մեր գրաւ...
                                                    Վանիկ Գլնճեան
Շնորհակալիք
Կասիոս Լրատուի Խմբագրութիւնը իր խորին շնորհակալութիւնը կը յայտնէ
Տիկին Սիրվարդ Յովսէփեանին եւ Պրն. Զօհրապ Այնթապլեանին , իրենց կատարած նիւթական նուիրատուութեան համար : Տիկին Յովսէփեան ու Պարոն Այնթապլեան, տարբեր օրերու, մօտաւորապէս հետեւեալ քաջալերական խօսքերու արտայայտութեամբ կատարեցին իրենց նուէրները ՝ « Այսպիսի հրատարակութիւն մը իրօք կը պակսէր այս գիւղին եւ անհրաժեշտ է անոր մշակութային կեանքին շարունակութեան համար :Կը քաջալերենք այս ձեռնարկը նիւթական փոքր նուէրով , արտայայտելու համար մեր աջակցութիւնը խմբագրութեանդ , գիտակցելով որ այս հրատարակութիւնը իրականութիւն կը դառնայ շնորհիւ բարոյական նաեւ նիւթական զոհողութիւններու» :

ՏԽՐՈՒՆԻ
Կասիոս Գրական Լրատուն կը գուժէ մահը քեսապցի մտաւորական եւ հանրային գործիչ , Լիբանանի Քեսապցիներու Ուսումնասիրաց Միութեան վաստակաւոր ղեկավար անդամ Ստեփան Փանոսեանին , որ տեղի ունեցաւ 2 Սեպտեմբերին Մոնթրէալի մէջ . Գանատա: Հանգուցեալին կեանքին ու գրականութեան պիտի անդրադառնանք հետագային : (Խմբ.)
4
Խմբագրութիւնս մեծապէս կը գնահատէ հայ մշկոյթի զարգացման գործընթացին կողքի՛ն կանգնող երկու նուիրատուներուն այս գիտակից կեցուածքը : (Խմբ.)
Մեր շնորհակալութիւնները կը յայտնենք Տիարք Հրաչ Արզումանեանին (Ֆիլատէլֆիա) եւ Գրիգոր Եազըճեանին (Պէյրութ) իրենց քաջալերական նամակներուն համար եւ իրենց զօրաւիգ կանգնելուն Լրատուին:
Յատուկ շնորհակալութիւն Ազդակի խմբագրութեան հետեւեալ բառերով ողջունելուն համար Կասիոս Լրատուն.
«Ողջունելի Նախաձեռնութիւն Մը` Քեսապի «Կասիոս» Գրական Լրատուն
Հակառակ Սուրիոյ մէջ տիրող պատերազմական վիճակին եւ զգայուն կացութեան, Քեսապէն խումբ մը գրասէրներ կը շարունակեն լոյս ընծայել Յունիսին ծնունդ առած «Կասիոս» Գրական Լրատուն, որ հիմնականօրէն նաեւ համացանցի միջոցով կը տարածուի ամբողջ աշխարհի մէջ:
Ստորեւ կը ներկայացնենք Օգոստոսի թիւին մէջ տեղ գտած խմբագրութեան խօսքը:» (Տես Լրատու թիւ 3ի Խմբագրութեան Խօսքը : Խմբ.)
Ազդակ , 22 Սեպտեմբեր 2012
Հայկական Մշակութային Լուրեր
ՏԵՂԱԿԱՆ
Ս.Օ.Խաչի «Մեղրի» մասնաճիւղի վարչութիւնը , Խաչվերացի տօնին առիթով, տարիներէ ի վեր աւանդութիւն դարձուցած է Բերքօրհնէքի ձեռնարկը: Անդամուհիներ իրենց տեսակաւոր բերքերէն կը նուիրեն եկեղեցւոյ խնդրելով Աստուծմէ խաղաղութիւն եւ բերքի առատութիւն:
Կիրակի ,16 Սեպտեմբերին, Քեսապի Ս.Աստուածածին եկեղեցւոյ մէջ Ս.եւ Անմահ Պատարագէն ետք տեղի ունեցաւ Բերքօրհնէքը: Տէր Միւռոն Քհնյ. Աւետիսեան բարձր գնահատեց Ս.Օ.Խաչի «Մեղրի» մասնաճիւղի վարչութիւնը մեր աւանդութիւններն ու հոգեւոր արժէքները պահելուն համար:
Եկեղեցւոյ բակին մէջ օրհնուած պտուղները բաժնուեցան հաւատացեալներուն,որոնք խաղաղութիւն մաղթեցին մեր շատ սիրելի Սուրիական հայրենիքին,որուն բերրի հողէն , Աստուծոյ օրհնութեամբ , քեսապցիները կը քաղեն իրենց ճակտի քրտինքին արդիւնքը:
Թող Աստուած անփորձանք պահէ մեր թանկագին աւանը եւ անոր պահապան զաւակները: Թող քեսապցին միշտ զօրանայ ու զօրաւոր մնայ իր հողով:

ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ
Խաչատուրեան եղբայրներուն հաստատած ԳՈՀԱՐ երաժշտական հիմնարկի նորագոյն ստեղծագործութիւնն է ԵՐԳԱՐԱՆ մը, որ մեր ցարդ տեսած հայկական երգարաններուն չի նմանիր: Երգարան մը ըլլալէ աւելի` ԱԼՊՈՄ մըն է մեծադիր էջերով, որակաւոր թուղթով, որ ոսկեզօծուած ըլլալու գրաւչութիւնը ունի: Երկար տարիներու խմբագրական
5
եւ պրպտումի աշխատանքով բիւրեղացած` «ծանրաբերք» հատոր մը, որուն իւրաքանչիւր էջին դիմաց կը յամենաս հիացական արտայայտութեամբ: 

Այս յստակ ու մաքուր տպագրութեան կողքին տպուած է նաեւ լատինատառ մատուցումը, հայերէն չգիտցող հայուն կամ օտարին մատչելի ըլլալու մտադրութեամբ: 

Երգարանը ,որուն կցուած է երգերուն խտասալիկը , ձօնուած է Խաչատուրեան եղբայրներուն ծնողացը,ի յիշատակ իրենց հօր` Արամ Խաչատուրեանի եւ ի յարգանս մօր` Գոհար Խաչատուրեանի: 

Յարութ Խաչատուրեանի 2012-ի ինքնուրոյն մէկ նախաձեռնութիւնը եղաւ գրատուն-թանգարանի մը հաստատումը, ՊէյրութիՆահր պողոտային վրայ, Խաչատուրեան շէնքին մէջ: Հոս պարփակուած են հազարաւոր երգարաններ` մեծ ու փոքր չափով, անցնող դարերէն մինչեւ մեր օրերուն լոյս տեսած: Այս գրատուն-թանգարանին մէջ կը տեսնենք նաեւ արժէքաւոր իրեր, գեղանկարներ, գորգեր եւ թանկարժէք, հայուն արուեստը ներկայացնող անգտանելի նմուշներ: Յստակ է. Յարութ Խաչատուրեան կը հետեւի Վահան Թէքէեանի պատգամին. 

«Ի՞նչ մնաց, կեանքէն ինծի ի՞նչ մնաց… … 
Ինչ որ տուի ուրիշին… ան մնաց»: 
                           Արտատպուած «Ազդակ»էն ՝ յապաւումներով (Խմբ.)

 -14 Սեպտեմբերին Հայկազեան համալսարանի սրահին մէջ տեղի ունեցաւ նշումը սփիւռքահայ բազմատաղանդ գրագէտ Արմէն Դարեանի (Ալֆոնս Ադդարեան 1922 – 1990) ծննդեան 90 ամեակը : Այդ առիթով հրատարակուած է Դարեանի « Մատեան Բանաւոր Խօսքի» 343 էջնոց հատորը , որ գիրքի խմբագիր ՝ Ժիրայր Դանիէլեանի խօսքերով՝ «...իսկ անոնք , որ ատենին զինք (Արմէն Դարեանը Խ.) ճանչնալու առիթը չունեցան բնաւ , որովհետեւ կամ փոքր էին եւ կամ ալ տակաւին չէին ծնած, այս հատորին ընդմէջէն պիտի հաղորդուին Արմէն Դարեան գրողին , արձակագիրին մաքրամաքուր տեսակէտներով, դիրքորոշումներով եւ ոգիով»: Այստեղ տեղին է յիշատակել գրական քննադատ Գրիգոր Շահինեանի յետ մահու վկայութիւնը Ադդարեանի մասին . « Ալֆոնս Ադդարեանը իսկական ախոյեան մըն էր մարդկային գործակցութեան: Քիչ է ըսել, թէ երկխօսութեան մարդ էր ան: Սրտակցութեան առաքեալ մըն էր ան: Երկխօսութիւնը երկու կողմ կ'ենթադրէ , իսկ Ալֆոնսը կողմ չէր : Պաշտօնապէս կ'անդամակցէր Գրական Շրջանակին , բայց անպաշտօն անդամ էր հայկական բոլոր միութիւններուն , անոնք ըլլային յարանունական , հայրենակցական թէ մշակութային : Գրական Շրջանակայի Ալֆոնսը «Շիրակ» ամսագրի խմբագիր էր , Թատրոն 67.ի անաչառ խորհրդական , Գեղարթի «գրական կցորդ» , Համազգայինի թատերական դատակազմի անդամ , բոլորին կողմէ սիրուած դասախօս առանց խտրութեան եւ խտրականութեան : Աշխարհիկ Էքիւմէնիզմի մարդն էր ան մեր մէջ :»
6
-Սրբազան Պենետիկտոս ԺԶ Պապին պատմական այցելութիւնը Զմմառու Վանք
Շաբաթ 15 Սեպտեմբեր 2012 թուականը աննախընթաց եւ պատմական մեծ օր է Զմմառու դարաւոր հայ վանքին համար.արդարեւ Հայ կաթողիկէ պատրիարքական աթոռանիստ վանքին հիմնադրութենէն ի վեր,1749ին, առաջին անգամն էր որ հոն կ'այցելէ Ս.Պետրոսի յաջորդ Սրբազան Քահանայապետ մը: Պենետիկտոս 16րդ Սրբազան Քահանայապետը,իր Լիբանան այցելութեան ծիրին մէջ եւ ընդառաջելով Հայ կաթողիկէ պատրիարք,Ներսէս Պետրոս 19րդ կաթողիկոսի հրաւէրին, ան այցելեց Զմմառու վանքը: Քահանայապետը օրհնեց ապա բացումը կատարեց վանքին շրջափակին մէջ զետեղուած հայ տպագրութեան հիմնադիր Յակոբ Մեղապարտի արձանին ապա իրեն ընկերացող հոգեւորականներու պատուիրակութեան հետ Նորին Սրբութիւնը եղաւ միաբանութեան մեծ հիւրը եւ մասնակցեցաւ այս առիթով պատրաստուած ագապին:
Պենետիկտոս ԺԶի Զմմառու վանք այցելութիւնը պատիւ է եւ գնահատանք հայ ժողովուրդին որպէս համաշխարհային մշակոյթի զարգացման իր դրական մասնակցութիւնը բերած եւ բերող ազգ : Նորին Սրբութիւնը չզլացաւ յայտարարելու որ Յակոբ Մեղապարտ իր աղօթագիրքով դարձաւ առաջին հոգեւորականը , որ հայ մշակոյթի ծիրէն ներս առաջին կամուրջ նետողը հանդիսացաւ Արեւմուտքի եւ Արեւելքի մշակոյթներուն միջեւ : 

-Հայկական Նուագարանները ներկայացնող Պաստառ  
Կլէնտէյլի Համազգայինը հրատարակած է դաստիարակիչ պաստառ մը նուիրուած հայկական ժողովրդական նուագարաններու . նպատակ ՝ զանոնք նուիրել դպրոցներու եւ հայկական կեդրոններու: Յայտնենք, որ այս պաստառը երրորդն է պաստառներու շարքին, որոնցմէ առաջինը նուիրուած էր մայրերու եւ երկրորդը՝ մեր քայլերգին: Թելադրելի է , որ Համազգայինի շրջանային վարչութիւնները կապ հաստատեն հրատարակիչ մասնաճիւղին հետ եւ ստանան իրաւունքը իրենց երկիրներուն մէջ հրատարակելու վերը նշուած կամ նմանօրինակ այլ պաստառներ, որոնք մեծ օգտակարութիւն կրնան ունենալ հայ երեխայի մշակութային պատրաստութեան մէջ : Այդպիսի նախաձեռնութիւն կրնայ ունենալ նաեւ Համազգայինի Կեդրոնական Վարչութիւնը : 

-Հայ Գիրքի ընթերցանութեան քաջալերանք եւ ուսուցում  
Պէյրութի «Նարօտ Արտալճեան» մանկապատանեկան գրադարանի աշակերտներու 2012ի ամառնային երկամսեայ ուսուցումները կ'ընդկրկէին հետեւեալ նիւթերը. Հայ գիրքի արժեւորում ՝ մանուկ-պատանիներուն սիրել տալու համար ընթերցանութիւնը , մանաւանդ ՀԱՅ ԳԻՐՔԻ ԸՆԹԵՐՑԱՆՈՒԹԻՒՆԸ ,դաստիարակչական ու մտային խաղեր , գծագրութիւն , ձեռային զանազան աշխատանքներ , համակարգիչի գործածութիւն , ընդհանուր զարգացման մրցումներ: Այս առարկաներուն մէջ ամենէն աչքի զարնողը հայ գիրքին ընթերցասիրութեան զարգացման պարագան է : Այս խի՛ստ դժուար աշխատա՛նքը կը տանի «Նարօտ»ը , որ արժանի է բարձր գնահատանքի: Յաւելեալ մանրամասնութեանց եւ մօտէն ծանօթանալու համար Ani and Narod Memorial Foundation հաստատութեան կարելի է այցելել www.ani.org եւ www.3noor.org կայքէջերը:

7

-Լոյս տեսաւ Արտաւազդ Արք. Թրթռեանի « Հաւատարմութիւն , Հեզութիւն եւ Աշխատասիրութիւն » 456 էջնոց հատորը , առաջինը ՝ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Դպրեվանքի Մատենաշարին: Այս հատորը կը բովանդակէ Սրբազան հօր Քարոզները , Ուսումնասիրութիւնները, 1957 էն մինչեւ 1977 տարեշրջաններու Դպրեվանքի ուսումնական տեղեկագիրները եւ զանազան հրատարակութիւններու մէջ լոյս տեսած իր յօդուածները: Գիրքը խմբագրած է Կիլիկեան Միաբանութեան խոստմնալից հոգեւորական հայրերէն Հոգշ. Պետրոս Աբեղայ Մանուէլեանը : 

-Կ'ողջունենք հրատարակումը Քուէյթի մէջ քուէյթաբնակ մտաւորական Կիրակոս Գույումճեանի արաբերէն լեզուվ լոյս տեսած ժողովածու յօդուածներուն , որոնք 1998 թուականէն հրապարակուած են արաբատառ թերթերու մէջ ինչպէս Ալ Քապաս, Ալ Րաաի, Ալ Ուաթան , Ալ Անպաա, Ալ Հայաթ, Ալ Շարք Ալ Աուսաթ , Ալ Նահար , Ալ Արապի եւայլն: Գիրքին վերնագիրն է ՝ « Կայաններ եւ Դիրքորոշումներ» արաբերէնով՝ محطات ومواقف : Այս առիթով Հայաստանի նախորդ Արտաքին գործերու նախարար Վարդան Օսկանեան հետեւեալը կը գրէ . « Դեռ իմ Հայաստանի արտգործ նախարար եղած տարիներին էի զգում , որ Կիրակոս Գույումճեանը մի շատ կարեւոր բաց է լրացնում: Նա այն հեղինակներից է , ով տարիների ընթացքում Քուէյթի ու արաբախօս երկիրների լրատուամիջոցներում , իր լուրջ ու ծանրակշիռ քաղաքական հրապարակումներով , հետեւողականօրէն Հայկական հարցը, Հայաստանը եւ հայկական մշակոյթը հասանելի է դարձնում Արաբ ընթերցողներին: Նրա հրապարակումների սպեկտրը բաւական ընդգրկուն է՝ Հայաստանի արտաքին քաղաքականութիւնից մինչեւ հայկական մշակոյթ: Գնահատելի են նրա յօդուածները Հայոց Ցեղասպանութեան եւ Ղարաբաղեան հարցերը հայկական տեսանկիւնից ներկայացնելու առումով: Շատ կարեւոր է, երբ տուեալ երկրում բնակուող՝ հետեւաբար այդ երկրի լեզուին, մշակոյթին ու սովորութիւններին գիտակ գրիչն է հայկական թեմաների մասին գրում՝ ձեւաւորելով հանրային կարծիք: Յատկապէս այս իմաստով է արժէքաւոր Գույումճեանի այս հատորը, քանի որ այն գրուած է արաբական աշխարհին ու արաբ ընթերցողին հասկանալի լեզուով:» Հեղինակի էլ. հասցէն է . gnk@imcck.com
-12 Սեպտեմբերին տեղի ունեցաւ շնորհահանդէսը 2011ին Երեւանի մէջ Մեսրոպեան ուղղագրութեամբ տպուած «Մովսէս Տէր Գալուստեան» 242 էջնոց գիրքին , հեղինակ՝ Պատմագէտ Դոկտ.Փրօֆ. Աշոտ Ներսիսեան : Գիրքի նախաբանին մէջ կը կարդանք հետեւեալը. « Աշխատութիւնը նուիրուած է 1915 թ. Մուսա Լերան հերոսական ինքնապաշտպանութեան զինուորական ղեկավար, Հայկական Լէգէոնի հերոս սպայ , Մուսա Լերան գաւառապետ, Սիրիայի եւ Լիբանանի խորհրդարանների պատգամաւոր , ՀՅԴ Բիւրոյի երկարամեայ անդամ, սփիւռքահայ հանրայայտ հասարակական-քաղաքական, գրական-մշակութային եւ պետական գործիչ Մովսէս Տէր Գալուստեանի կեանքի եւ գործի պատմութեանը: Նորայայտ փաստերի հիման վրայ բացայայտուած է այն մեծ դերը , որ ունեցել է նա Մուսա Լերան ինքնապաշտպանութեան կազմակերպման, սփիւռքահայութեան հասարակական-քաղաքական եւ մշակութային կեանքի զարգացման եւ հայապահպանութեան առիթով :»
8 
Գիրքը կարելի է ստանալ Համազգայինի Գրատունէն ՝ Պէյրութ (www.hamazkayinbookstore.
com email: imphamaz@inco.com.lb ) կամ Էտիթ Պրինտ հրատարակչատունէն՝
Երեւան www.editprint.am email: info@editprint.am
Եթերային Պրպտումներ
Ողջունելի է նոր գրիչներու ստորագրութիւնը տեսնել Լրատուին մէջ: Սօսի Կէրճիկեան-
Գերպապեան կը միանայ «Կասիոս»ի յօդուածագիրներու խումբին : Սօսիի յօդուածին մէջ կայ վերացականութիւն՝ իրականութեանց իր անդրադարձին մէջ : Այս ներդաշնակուած հակասութեան մէջ կը կայանայ հեղինակին տաղանդը: (Խմբ.)

Գարնանային գեղեցիկ օրերէն մէկն էր .բնութիւնը կը վայելէի. յանկարծ խորերէն մեղեդի
մը լսեցի ու որոշեցի հետեւիլ անոր գիտնալու համար թէ ուրկէ կու գար: Բաւական ետք
հասայ դուռի մը դիմաց,կարծելով որ սենեակ մը պիտի գտնէի.դուռը թակեցի ու բացի,ինչ
9

անակնկալ,պատերու եւ առաստաղի փոխարէն ամբողջ տիեզերքը դիմացս էր, արեւը իր մոլորակներով,երկրագունդով,լուսիններով եւ աստղերով.հրապուրուած կը դիտէի:Զարմանալի պատկեր :Հեռուէն եթերային անձ մը դէպի ինձ կը մօտենար:Հետզհետէ կ'անդրադառնայի թէ ես իրեն կը նմանէի,աւելի ճիշդը ՝ես էի , անձս :Միտքս կը տանջուէր.արդեօք ո՞վ էր իրականը,արդէն պատասխանեց եւ ըսաւ.-Ես եմ իրականը եւ ոչ թէ դուն,որովհետեւ ես եմ լոյսը, իսկ դուն ճառագայթս:Ես եմ կորիզը,իսկ դուն կեղեւը:Ես միշտ ներկայ եմ,իսկ դուն ժամանակաւոր:Ես եմ իրականութիւնը,իսկ դուն արտացոլումս,բայց իսկական պատկերս չէ որ կը կրես,կեանքի խոչընդոտներուն պատճառաւ կրճատուած եւ մասամբ այլանդակուած պատկերս է որ կը ծփայ քու վրադ.եթէ կ'ուզես իմ գեղեցիկ պատկերս երեւան հանել,ուրեմն լաւ խորհէ ըսելիքներուս մասին.-Դուն որքան նուիրուիս ,ծառայես եւ մեծ պատասխանատուութիւն ունենաս ընտանիքիդ,միջավայրիդ, հողիդ եւ երկրիդ հանդէպ, ես քեզի համար ապահով տուն կը դառնամ եւ մէջս կը պարփակեմ ամէն ինչ:Դուն որքան ինքնագոհ ըլլաս,յարգես անձդ եւ շուրջիններդ,ես Արեւի պէս կը փայլիմ ու կը շողշողամ քու մէջդ:Դուն որքան ներող,համբերատար եւ սիրալիր ըլլաս մերձաւորներուդ եւ անոնց դժուարութիւնները հարթելուն մասնակից եւ կարեկցող,ես քու սիրտդ ոսկիէ պալատի կը վերածեմ,որպէս Աստուծոյ յարմար իջեւան : Դուն որքան դրական նայուածք ունենաս կեանքիդ եւ բոլոր պարագաներուդ նկատմամբ,ըլլան անոնք լաւ թէ գէշ,ես քու աստղդ ալ աւելի՛ կը փայլեցնեմ եւ իմաստութիւնը կը դարձնեմ կեանքիդ առաջնորդ:Դուն որքան միացած ու հաւատարիմ մնաս ինծի,ես այնքան գեղեցիկ բայց աներեւոյթ թագ մը կը դառնամ գլխուդ վրայ, զարդարուած առաքինութիւններովդ՝ նման թանկագին քարերու: Իսկ եթէ անտեսես իմ ներկայութիւնս քու մէջդ,կը դառնանք երկու աքսորուած օտարականներ երկրագունդին վրայ:
Մեղեդին իմ շունչիս ձայնն էր ,որ ուղեղէս կը բխէր: Կ'անդրադառնայի , որ ծաւալով սահմանափակ գանկիս մէջ զետեղուած ուղեղս կը պարունակէ սահման չճանչցող տիեզերք մը որ կը կոչուի էութիւն մարդկային,որուն խորերը կը բնակի «ԱՆ ՈՐ Է»:
                                                                                      Սօսի Կարճիկեան-Գերպապեան
Հայաստան կը վերականգնէ իր անկախութիւնը
(1991 Սեպտեմբեր 21)

Ստորեւ կը ներկայացնենք պատմականը Հայաստանի անկախութեան վերականգնումին արտատպելով զայն ,որոշ յապաւումներով, պատմաբան Միհրան Քիւրտօղլեանի Հայոց Պատմութիւն Գ. գիրքէն : (Խմբ.)
Խորհրդային Միութեան մէջ 1985 թուականէն ծայր առաւ վերափոխութեան ընդհանուր շարժում մը , երբ իշխանութեան գլուխ եկաւ Միխայէլ Կորպաչով:
Հայաստանը ըլլալով Խորհրդային Միութեան ամենէն յառաջադէմ ու զարգացած հանրապետութիւններէն մէկը եւ ունենալով քաղաքակրթական ու մշակութային հարուստ ժառանգութիւն , բնականաբար եղաւ առաջինը , որ
10
«հրապարակայնութիւն» եւ «վերակառուցում» կարգախօսները կեանքի իրականութիւն դարձնելու համար ազգովին տէր կանգնեցաւ իր իրաւունքներուն եւ համաժողովրդային պոռթկումով պայքարեցաւ , որպէսզի Ղարաբաղը ազատէ Ազրպէյճանի լուծէն եւ վերականգնէ 1920 թուականէն իր կորսնցուցած ազգային անկախ պետականութիւնը: Ամբողջ Հայութեան գերագոյն նպատակը միշտ եղած է Հայաստանի անկախութիւնը եւ ազգային պետականութեան վերականգնումը:
1920 Թուականէն վերջ , առաջին անգամ ըլլալով,Երեւանի հրապարակներուն վրայ ժողովուրդին կողմէ պարզուեցաւ եռագոյն դրօշը 1988 Մայիս 28-ին , Հայաստանի անկախութեան տարեդարձին նուիրուած ցոյցին ընթացքին: ժողովուրդին ճնշումը այնքան մեծ էր , որ Հայաստանի համայնավար կառավարութիւնը ստիպուեցաւ եռագոյնը յայտարարել ազգային խորհրդանիշ:
Ժողովրդային շարժումին մէջ Հայաստան հարուածուեցաւ մեծ երկրաշարժով մը , 1988 Դեկտ. 7-ին: Գրեթէ քանդուած Սպիտակ , Կիւմրի եւ Վանաձոր քաղաքները , ինչպէս նաեւ գիւղեր հիմնայատակ կործանուեցան: Երկրաշարժը աւելի քան 25000 զոհեր խլեց եւ ձմրան խիստ ցուրտին մէջ՝ հինգ հարիւր հազարէ աւելի մարդիկ անտուն – անօթեւան մնացին: Անակնկալ այդ հարուածին հետեւանքները շատ ծանր եղան: Հազարաւոր որբացած երեխաներ եւ անտուն մնացած ընտանիքներ անմիջական խնամքի ու օգնութեան պէտքը ունէին .- պատսպարան , սնունդ , հագուելիք , ջեռուցում , եւայլն:
Սփիւռքահայութիւնը շուտով զօրաշարժի ենթարկուեցաւ , անոր գործնական աջակցութիւնը եւ դէպի Հայաստան փաստացի ուղղուածութիւնը աւելի ամրապնդեցին հայրենիքի ժողովուրդը ՝ անկախութեան պայքարին մէջ:
1990-ի աշնան , Գերագոյն Խորհուրդի մօտալուտ ընտրութիւններուն մէջ , Համայնավար կուսակցութեան դէմ մէկ ճակատ կազմելու նպատակով , ժողովրդային շարժումի ընթացքին ստեղծուած տարբեր խմբակցութիւններու ներկայացուցիչները ժողով գումարեցին եւ միաձուլուելով կազմեցին «Հայոց Համազգային Շարժում» կազմակերպութիւնը , որ ծանօթ եղաւ նաեւ իր սկզբնատառերով .- Հ.Հ.Շ.:
Նոյն տարուան Մայիս 20-ին , առաջին անգամն ըլլալով, Հայաստանի մէջ տեղի ունեցան Գերագոյն Խորհուրդի պատգամաւորներու ժողովրդական ազատ ընտրութիւններ: Լեւոն Տէր Պետրոսեան ընտրուեցաւ Գերագոյն Խորհուրդի նախագահ 1990 Օգոստոս 4-ին , իսկ Վազգէն Մանուկեան՝ վարչապետ: Միեւնոյն Գերագոյն Խորհուրդը 1990 Օգոստոս 23-ին ընդունեց Հայաստանի անկախութեան հռչակագիրը , որով սկիզբ դրուեցաւ անկախութեան գործընթացին:
11

Անկախութեան գործընթացը հիմնաւորելու եւ համայնավար գաղափարախօսութեան հետքերը ջնջելու համար , Հայաստանի նորանկախ պետութիւնը եղաւ առաջինը խորհրդային նախկին հանրապետութիւններէն , որ ձեռնարկեց սեփականաշնորհման եւ անկախութեան հանրաքուէի պատրաստութեան:
1991 Սեպտեմբեր 21-ին տեղի ունեցաւ հանրաքուէ , որու արդիւնքը եղաւ այն , որ ժողովուրդի 98 տոկոսը միակամ «Այո՛» քուէարկեց Հայաստանի անկախութեան:
Այսպէս Սեպտեմբեր 21-ը ընդունուեցաւ Հայաստանի Անկախութեան Հռչակման եւ Ժողովրդավարութեան Հաստատման Օր , իսկ Մայիս 28 –ը մնաց իբրեւ տարեդարձը Հայաստանի Անկախութեան ու Առաջին Հանրապետութեան հիմնադրութեան:
Վերականգնած էր Հայաստանի անկախութիւնը , իբրեւ շարունակութիւնը 1918 թուականի Մայիս 28-ին հիմնադրուած անկախութեան:
 
                                                                                                    Միհրան Քիւրտօղլեան

Խաչին Յաղթանակը
Խաչվերացը համաքրիստոնէական բնոյթ ունեցող տօն մըն է,որ շատ եկեղեցիներու կողմէ կը տօնուի Սեպտեմբեր 14-ինի Իսկ Հայաստանեայց Առաքելական եկեղեցին կը տօնէ զայն Սեպտեմբեր 11-էն 17-ի միջեւ ամենամօտ Կիրակի օրը :
Խաչվերացը,որ նաեւ կը կոչուի Վերացման Ս. Խաչ,բառացիօրէն կը նշանակէ Խաչը բարձրացնել.զայն յաղթական վեր առնել եւ փառաւորել :
Պատմականօրէն ,եղելութիւնը հետեւեալն է.-614 թուականին Պարսիկները յարձակեցան Երուսաղեմի վրայ ,բնակչութեան մեծ մասը կոտորեցին .ողջ մնացածները՝ գերի տարին եւ Քրիստոսի խաչափայտը բռնագրաւելով Տիզբոն փոխադրեցին՝զայն Խոսրով Բ. Փարավէզ Շահին հսկողութեան տակ դնելով:Ապա, Շահին զօրավարները շարունակեցին իրենց զինուրական արշաւն ու նուաճումները՝հասնելով մինչեւ Վոսփորի ափերը:Սակայն Բիւզանդիոնի Հերակլէս Կայսրը իր բանակը զօրաշարժի ենթարկեց, Կոստանդնուպոլսոյ մէջ վճռական յաղթանակ մը տարաւ Պարսից դէմ:Պարսիկները չարաչար պարտուած նահանջեցին:
Հերակլէս Կայսրը ուխտեց ամէն գնով պարսիկ զրադաշտականներէն ազատագրել Ս.Քաղաք Երուսաղէմն ու գերապահուած խաչափայտը:Այդ առաջադրութեամբ ան ազատագրութեան քարոզչութիւն կատարեց Կիլկիոյ , Հայաստանի եւ շրջակայ վայրերու մէջ ու ռազմական պատրաստութիւններ տեսնելով եւ 627 թուականին,
12
Հայաստանի լեռնագաւառներու վրայէն անցնելով՝ հասաւ մինջեւ Նինուէի աւերակներուն մօտ Տիգրիս գետի ափին:Բախումները ծայր տուին ահեղ պատերազմի մը,որուն արդիւնքը պսակուեցաւ Բիւզանդական բանակի փառապանծ յաղթանակով :Հերակլէս, ի վերջոյ , յաջողեցաւ տիրանալ սրբազան գանձին,Յիսուսի խաչափայտին :
Այնուհետեւ, Հերակլէս կայսրը,համաձայն իր ուխտին,Խաչը Երուսաղէմ փոխադրեց մեծ շքախումբով մը: Ճանապարհին շքախումբը անցաւ Հայաստանի տարածքներէն՝ ստեղծելով արտակարգ ոգեւորութիւն :
Քրիստոսի Խաչը ազատագրուած էր հեթանոսներէն եւ վեր բարձրացուած էր:Ահա այսպէս,Խաչին պանծալի վերացումը նուիրագործուելով դարձաւ Խաչվերացի կամ Վերացման Ս. Խաչի տօն: Սրտառուչ եւ դիւթական պատմութիւն մըն է Յիսուսի խաչափայտին վերադարձն ի Երուսաղէմ:Բայց Խաչին յաղթանակը աւելի խոր տարողութիւն ունի քան այս պատմական դէպքը:Խաչը՝ խաչափայտէն աւելի բան մըն է:Խաչը Աստուծոյ սիրոյն եւ փրկագործութեան խորհրդանիշն է:
Խաչ եւ յաղթանակ կրնան արտաքնապէս զիրար հակասող իրականութիւններ թուիլ մարդոց:Հեթանոսներու եւ Հրէից համար խաչի մահը ամենէն անարգ մահն
էր : Հռովմէացիները խաչելով կը մեռցնէին միայն ամենէն վատ ոճրագործները: Մարդկային ակնոցով դիտած, Խաչը կամ Յիսուսի Խաչելութիւնը,անփառունակ պարտութիւն մըն էր: Յիսուսի թշնամիները՝առաջին Աւագ Ուրբաթ Իր Խաչին դիմաց կեցած քամահրանքով կը պոռային,«Ուրիշները ազատեց,ինքզինք չի կրնար ազատել»(Մարկ. 15.31):
Այո՛«պարտութիւն» մըն էր խաչը , բայց այնպիսի «պարտութիւն» մը ,որ գերազանց էր ամէն յաղթանակներէ. պարտութիւն մը, որ սատանան անգամ սարսափեցուց: Պարտութիւններ կան , որոնք ամենէն փառահեղ յաղթանակներուն կ՛առաջնորդեն : Երբ մարդիկ մէկ բանի համար կը «պարտուին» աւելի բարձր յաղթանակ մը տանելու համար , մենք չենք սգար այդպէս ասած «պարտութիւնը» , այլ կ՛օրհնաբանենք եւ կը գովերգենք զայն : Օրինակի համար , երբ ցորենահատիկը գետին իյնայ բնականաբար կորուստ մը տեղի կ՛ունենայ : Բայց ինչպէս Յիսուս դիտել տուաւ «Ճշմարիտ կ՛ըսեմ ձեզի մինչեւ ցորենահատիկը չիյնայ գետին , չի՛ կրնար առատ բերք տալ»: Պահ մը կ՛ափսոսանք եւ կը ցաւինք այդ «մեռնող» հատիկին համար, բայց այդ ցորենահատիկը մէկի տեղ 30,60, եւ 100 ապատիկ արդիւնք կուտայ:
Մենք քրիստոնեաներս ամենէն լաւ կը հասկնանք այս խորախորհուրդ փորձառութիւնը , երբ կը նայինք տիեզերքի ամենաեզական անձնաւորութեան՝ մեր Տիրոջ, Յիսուս Քրիստոսի կեանքին: Պահ մը կը ցաւինք Աւագ Ուրբաթուան տխուր դէպքին համար , բայց կը ցնծանք երբ քանի մը օր ետք կը հասնի Մէկշաբթի Առաւօտը, երբ Աւագ Ուրբաթին կը յաջորդէ «Հրաշալի Յարութիւնը»...:
13

Մենք կը տօնենք Քրիստոսի «պարտութիւնը», քանի որ գիտենք թէ այդ պարտութիւնը դարձաւ նախադուռը Մեծ Յաղթանակին: Այլապէս, ինչո՞ւ գուրգուրանքով պիտի պահէինք այդ պարտութեան ու անարգանքի նշան եղող խաչը: Ինչո՞ւ պիտի պահէինք զայն մեր կուրծքերուն վրայ , մեր եկեղեցիներու խորաններուն մէջ եւ գմբեթներուն վրայ , եւ ինչո՞ւ պիտի դարձնէինք մեր « Երկիր Դրախտավայր Հայաստանը» խաչքարերու երկիր...:
Ի՜նչ մեծ յարակարծութիւն ...: Մեծագոյն ոճիրը որ մարդ արարածը գործած է՝ Յիսուսը խաչելով՝ սատար հանդիսացած է մարդոց հոգիներու վերացման: Խաչին մէջ կը յայտնուի մարդոց անարդարութեան լման չափը:
Միանգամայն , սակայն , Խաչը կը յայտնէ Աստուծոյ անծայրածիր եւ խորունկ սէրը՝ մարդ արարածին հանդէպ . թէ՝ երբ մարդկութիւնը «մեղքերու մէջ մեռած էր Քրիստոս անոր համար մեռաւ». Թէ՝ « Աստուած այնչափ սիրեց աշխարհը (իմա՛ մեղաւոր մարդկութիւնը) որ իր Միածին Որդին ղրկեց , որպէսզի ով որ Անոր հաւատայ չկորսուի , այլ յաւիտենական կեանք ունենայ »(Յովհ, 3:16):
Երբ ոեւէ մարդ լրջօրէն մտածէ այս սրտաշարժ իրողութեան վրայ չի կրնար չազդուիլ եւ ըսել ինքնիրեն , « Այս ինչ աննման , անհասկնալի եւ չնաշխարհիկ սէր է , որ երկինքի թագաւորը երկիր կ՛իջնէ ինծի պէս մեղաւոր մը մեղքի տիղմէն վերցնելու»: Գիտակից ոեւէ մարդ չի կրնար չազդուիլ երբ լրջօրէն կը խոկայ Պօղոս Առաքեալի հետեւեալ խօսքին վրայ . «Ձեզմէ իւրաքանչիւրը թող խորհի այն բանը , որ կայ Քրիստոս Յիսուսի մէջ . ան թէեւ Աստուծոյ կերպարանքով էր... իր անձը ունայնացուց, ծառայի կերպարանք առնելով , մարդոց նման ըլլալով... խոնարհեցուց ինքզինք , հնազանդ ըլլալով մինչեւ մահ եւ նոյնիսկ խաչի՛ վրայ մահուան» ( Փիլ. 2.5-8):
Այս իրողութեան լրիւ հասկացողութիւնն է , որ պատճառ եղած է, որ մարդիկ անդրադառնան իրենց մեղանչականութեան, զղջումով ապաշխարեն եւ իրենց կեանքը նուիրեն Քրիստոսի: Ահա հո՛ս է , որ կը տեսնենք Խաչին յաղթանակը: Հո՛ս է որ կը հասկնանք մեր Տիրոջ խօսքը «Որդին Մարդոյ , որ երկինքէն իջաւ , որպէսզի ով որ հաւատայ Անոր՝ յաւիտենական կեանքը ընդունի» (Յովհ. 3՝13-15):
Վերջին նկատում մը նաեւ խաչի վերաբերեալ այն է թէ՝ Գողգոթայի Սարին վրայ մարդկութեան համար խաչափայտին վրայ մեռնող Տէր Յիսուս ,կը պատուիրէ մեզի , թէ ով որ կ՛ուզէ Իրեն հետեւիլ եւ Իրեն աշակերտել պէտք է իր « անձը ուրանայ , իր խաչը առնէ եւ Իրեն հետեւի » (Մատթ. 16.24) : Ճշմարիտ քրիստոնեայ ըլլալ կը նշանակէ անձնուրացութիւն , հաւատարմութիւն , եւ « Խաչակիր» ըլլալու պատրաստակամութիւն : Դժուար յանձնառութիւն մըն է ասիկա , մեր խաչերը , մեր լուծերը կը թեթեւնան երբ մտիկ ընենք Անոր , որ ըսաւ «ինծի եկէ՛ք , բոլոր յոգնած ու բեռնաւորուածներ եւ ես ձեզ պիտի հանգչեցնեմ: Իմ լուծս ձեր վրայ առէք եւ ինձմէ
14
սորվեցէք ... վասն զի իմ լուծս քաղցր է եւ իմ բեռս թեթեւ» ( Մատթ.11:28-30) : Քրիստոս նաեւ խոստացած է մեզի հետ ըլլալ մինչեւ աշխարհի վերջը ( Մատթ. 28.20): Այս երաշխիքը բաւական է մեզ գօտեպնդելու եւ մեր խաչերը վերցնելով Իրեն հետեւելու ՝ իր Ս.Խաչին ոյժովը:
                                                                                  Վեր. Դոկտ. Վահան Թութիկեան
                                                                                              (Լոյսի եւ Յոյսի Շողեր)
Աստուածամօր Երեւումները
Ինչպէս խոստացուած էր Լրատու 3ի մէջ, Վահան Մանճիկեան մեզի կը ներկայացնէ Աստուածամօր օրհնաբեր երեւումները զանազան ժամանակաշրջաններու: Յաջորդ թիւով ան պիտի ներկայացնէ մեզի տեղեկութիւններ Փորթուկալի Ֆաթիմա քաղաքին եւ այլուր պատահած երեւումներու մասին: (Խմբ.)
Ս. Կոյս Մարիամ, դարերու ընթացքին ,վերափոխումէն ետք ,երեւցած է բազմաթիւ մարդոց , յաճախ կատարած հրաշքներ ու բուժումներ, հաւատացեալներու փոխանցած է պատգամներ եւ զանոնք հրաւիրած աղօթելու:
Այս յօդուածին մէջ պիտի խօսինք միայն մի քանի երեւումներու մասին ՝ Երեւում Ս. Գրիգոր Նարեկացիին ( Տես «Երկնաւոր Մօր Պատգամը» , Տիգրանուհի Էքմէքճեան, էջ 21) , Երեւում Մխիթար Սեբաստացիին Սեւանի մէջ (Նոյն գիրքը , էջ 71) , Ալ Զէյթունի (Եգիպտոս) երեւումը հանրութեան (Նոյն գիրքը, էջ 239) , Լուրտի (Ֆրանսա) երեւումները ( Ատիպ Մուսլէհ, سلسلة الظهرات ):
«Աստուծոյ աղախինն եմ , թող քու ըսածդ ըլլայ»: Այս բառերով Մարիամ ընդունեց Գաբրիէլ Հրեշտակապետին աւետումը, թէ ինք պիտի ըլլար Մա՛յր Աստուծոյ:
Մարիամ Աստուծոյ կողմէ ընտրուեցաւ դառնալու Յիսուս Քրիստոսի մայրը: Ծնած էր հեզ ու բարեպաշտ ծնողներէ ՝ Յովակիմէ եւ Աննայէ , եւ Դաւիթ Մարգարէի ցեղէն էր: Ծնողքը զինք ընծայեցին Աստուծոյ եւ զինք ուղարկեցին Երուսաղէմի Տաճար, ուր ան պիտի ծառայէր եւ ստանար հոգեւոր կրթութիւն: Այնտեղ Մարիամ նշանուեցաւ , դարձեալ Դաւիթի ցեղէն Յովսէփի հետ: Ս. Հոգիի զօրութեամբ ան ծնաւ Որդին Աստուծոյ եւ կոչուեցաւ Աստուածածին : Ան կը համարուի բոլոր սուրբերէն եւ հրեշտակներէն բարձր : Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցին անոր ձօնած է 7 տօներ ՝ Աւետման , Վերափոխման , Տիրամօր Ծննդեան , Ընծայման Տաճարի , Յղացում Աստուածածնայ ի յԱննայէ, եւ երկու տօն Ս. Տիրամօր Գօտիի եւ Տուփի յայտնաբերման յիշատակներուն:
Աստուածածնայ երեւումը Ս. Գրիգոր Նարեկացիին
Նարեկացին,երբ իր սովորական աղօթավայր քարայրին մէջ կ'աղօթէր աչքերն յառած Վանայ լիճի Առտէր կղզիին ,կը նշմարէ տարօրինակ ճառագայթներ: Մօտենալով անոնց կը տեսնէ Աստուածածինը շալկած Յիսուս Մանուկը իր գիրկին
15

մէջ: Տիրամայրը պարզելով Մանուկը կ'ըսէ Գրիգորին. «Առ զՏէր քո» : Այս երեւումին մասին Նարեկացին կը պատմէ «Աչքն Ծովէ Ծով» իր գրութեան մէջ :
Աստուածածնայ երեւումը Մխիթար Սեբաստացիին
Սեւանայ կղզիի վանքին մէջ կար Տիրամօր նկար մը , որ այժմ կը գտնուի ՀՀ Ազգային Պատկերասրահին մէջ : Մխիթար Սեբաստացի այդ նկարին առջեւ ծնրադրած կ'աղօթէր : Կը յայտնուի Մարիամ եւ հարց կու տայ թէ ինչ կը ցանկար: «Ինչ որ Դուն կը ցանկաս Տիրուհի» կը պատասխանէ Մխիթար: Աստուածամայրը կը պատասխանէ ՝ «Եղիցի՛» : Մխիթար Սեբասատացին կը հիմնէ Մխիթարեան Միաբանութիւնը , որուն մայրավանքնը կը գտնուի Վենետիկի Ս. Ղազար կղզիին մէջ:
Աստուածածնայ երեւումները հանրութեան Ալ Զէյթունի մէջ
Ալ Զէյթունը Գահիրէի արուարձաններէն մին է , ուր կը գտնուի Տիրամօր նուիրուած տաճար մը: Աւանդութեան համաձայն տաճարը կառուցուած է այդտեղ, որովհետեւ Ս. Ընտանիքը Հրէաստանէն Եգիպտոս փախչելով այդտեղ ապաստանած է : Ի դէպ յայտնենք, որ Ղպտի ուղղափառ եկեղեցին Աստուածածինին նուիրած է 32 տօն:
Առաջին երեւումը կը պատահի 32րդ տօնին ՝ «Ում Ալ Նուր»ի օրը , 2 Ապրիլ 1968ին: Ան կ'երեւի Մահմետական հաւատացեալի մը , որ կը տառապէր ոտքի մատներու փտախտէն: Յաջորդ օրն իսկ կը պատահի հրաշքը եւ մարդը կը բուժուի իր հիւանդութենէն: Այդ դէպքէն ետք Տիրամայրը կ'երեւի հարիւրաւոր անգամներ աւելի քան 250000 անձերու : Ըստ ականատեսներու ,Տիրամայրը հաստատուած կ'ըլլար եկեղեցւոյ գմբեթներուն կից եւ կամ կը շարժէր գմբեթներուն վրայով, մերթ կը ժպտէր , մերթ կը ստանար լուրջ մերթ ՝ տխուր դէմք, մերթ կ'երեւէր Յիսուսի եւ մերթ Յիսուսի ու Յովսէփի հետ:
Ալ Զէյթունի Տիրամայրը բազում բուժումներ կատարած է քրիստոնեաներու եւ մահմետականներու: Թէեւ երեւումները դադրած են սակայն բուժումներն ու հրաշքները կը շարունակուին:
Աստուածածնայ երեւումները Լուրտի մէջ
Լուրտի մէջ Աստուածածինը երեւցաւ բազմանդամ ու չքաւոր ընտանիքի աղջկայ
մը ՝ Պերնատէթին (այժմ Սրբուհի Պերնատէթ): Երբ ան անտառէն փայտ բերելու կ'երթար եւ կը պատրաստուէր անցնելու Կաւ գետը, մօտիկ գտնուող քարայրին մէջ կը տեսնէ Ս. Կոյսը , որուն ան անծանօթ էր : Կը մօտենայ անոր ու ծնրադիր կ'աղօթէ Վարդարանը: Տեսիլքը կը տեւէ 15 վայրկեան: Դէպքին ականատես կ'ըլլան Պերնատէթի քոյրն ու ընկերուհին , սակայն անոնք չեն տեսներ Աստուածամայրը: Քոյրը կը պատմէ իր մօր եւ ընկերուհիներուն տեսիլքին մասին: Անոնց պնդումով Պերնատէթ երկրորդ անգամ կ'երթայ քարայր հետը տանելով օրհնուած ջուր: Այդ
16

«անծանօթ» աղջիկը դարձեալ կ'երեւի: Պերնատէթ օրհնուած ջուրը կը սրսկէ անոր վրայ , որպէսզի եթէ ան Աստուծմէ չէր ուղարկուած՝ հեռանար: Սակայն որքան ջուր կը սրսկէր «անծանօթ»ը աւելի ու աւելի կը ժպտէր: Երրորդ երեւման , առաւօտեան ժամը 5ին, Պերնատէթ մի քանի ընկերակիցներով կ'երթայ քարայր ու ծնկաչոք կ'աղօթէ: Տիրամայրը իրեն կը յայտնէ որ յաջորդող 15 օրերուն զինք այցելեն: Այդ ընթացքին Պերնատէթին կ'ընկերանայ կին մը ,որուն մէկ ձեռքը անդամալոյծ էր: Ս. Աստուածածին անոր ձեռքը կը թաթխէ աղբիւրի ջուրին մէջ եւ ձեռքը իսկոյն կը բուժուի: Ուրիշ առիթով, Պերնատէթ, որ միայն ինք կը տեսնէր Աստուածամայրը, մոմ մը իր ձեռքին կը հասնի քարայր: Երբ մոմը բոլորովին կը հալի եւ ձեռքին կը հասնի ձեռքը զարմանալիօրէն չայրիր: Այդտեղ գտնուող բժիշկ մը կը վկայէ թէ պատահածը գերբնական է :
Այդ 15 օրերուն ընթացքին կը պատահին հրաշքներ: Միեւնոյն ատեն Տիրամայրը Պերնատէթին կը սորվեցնէ աղօթքներ , անոր կուտայ գաղտնիքներ եւ կը կատարէ խնդրանքներ, որոնցմէ մին էր որ քահանաները այնտեղ կառուցէին տաճար մը նուիրուած Տիրամօր եւ երկրորդը՝աղօթել մեղաւորներու դարձին համար:
Այսօր Լուրտը ծանօթ է աշխարհին որպէս ուխտատեղի , ուր կ'այցելեն բազմահազար ուխտաւորներ աշխարհի չորս ծագերէն:
                                                                                          Համադրեց Վահան Մանճիկեան

ԱԿՆԱՐԿ ՀԱՅ ԹԱՏԵՐԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՎՐԱՅ
Թատերական սեռը,ողբերգութիւն,տրամ,կատակերգութիւն,սակաւ կերպով մշակուած է արեւմտահայ գրականութեան մէջ:1860-70ական թուականներուն,թատերական խանդավառութեան շրջանին,գրուած են ազգային պատմական ողբերգութիւններ, որոնք յաջողութիւն գտած են ժողովուրդին մօտ բայց զուրկ եղած արուեստէ.երբ համիտեան կառավարութիւնը կ՝արգիլէ հայերէն ներկայացումները,արեւմտահայ լաւագոյն դերասանները կ՝անցնին Կովկաս եւ կը շարունակեն գործել արեւելահայ թատրոնին մէջ: Արեւմտահայ նշանաւոր թատերագիրներն են.Մկրտիչ Պէշիկթաշլեան,Թովմաս Թէրզեան, Խորէն Արք. Նարպէյ,Սրապիոն Հէքիմեան,Պետրոս Դուրեան, Յակոբ Պարոնեան, Լեւոն Շանթ,Երուանդ Օտեան,Թլկատինցի եւ այլն: Արեւելահայոց մէջ 1859-ին ,գրեթէ արեւմտահայոց հետ միաժամանակ,հիմնուած է ազգային թատրոնը,որ նպաստաւոր պայմաններու շնորհիւ անխափան զարգացաւ եւ յառաջդիմեց, իր հետ զարգացնելով նաեւ թատերական գրականութիւնը:Պատմական ողբերգութիւններ գրած են արեւմտահայոց մէջ Ս. Վանանդեցի եւ Յակոբ Կարինեան, բայց այդ անարուեստ ողբերգութիւնները շուտով նորութենէ ինկան եւ ոյժ տրուեցաւ իրական ապրուած կեանքը ներկայացնող տրամներու եւ կատակերգութիւններու բեմադրութեան որով այդ երկու սեռերը շատ լաւ մշակուեցան արեւելահայոց մօտ:Գլխաւոր արեւելահայ թատերագիրներն են.Գաբրիէլ Սունդուկեան ,
17

Շիրվանզադէ, բժիշկ Ն.Փուղինեան, բժիշկ Միքայէլ Գրիգորեան,Վրթանէս Փափազեան, Լ. Մանուէլեան,Աւետիս Ահարոնեան,Էմին Տէր Գրիգորեան,Վ. Մատաթեան,Ալ.Աբէլեան,Սեդրակ Թառայեան եւ այլն:Արեւելահայերն ունեցած են նոյնիսկ թատերական գրականութեան նուիրուած պարբերաթերթեր ,ինչպէս «Թատրոն»-ն ու «Յուշարար»-ը:
Բոլոր վերոնշեալ Հայ թատերագիրներուն մէջ,Գաբրիէլ Սունդուկեան, ըստ ոմանց՝ հայ մեծագոյն թատերագիրն է: 2012 տարին կը հանդիսանայ անոր մահուան100 ամեակը: Լուսարձակի տակ կ'առնենք հայ մեծ թատերագիրին կեանքն ու գործը զինք մեր մշակութասէր ընթերցողին մօտէն ծանօթացնելու նպատակով :

ԳԱԲՐԻԷԼ ՍՈՒՆԴՈՒԿԵԱՆ ( 1825-1912)
ԿԵԱՆՔԸ
Ծնած է Թիֆլիսի մէջ 1825-ին , ուր անցուցած է գրեթէ իր ամբողջ կեանքը: Նիւթապէս բարեկեցիկ ընտանիքի զաւակ : Հայրը ՝առեւտրական , կը մահանայ երբ Գաբրիէլ վեց տարեկան էր: Մայրը իր մասնաւոր գուրգուրանքին առարկան կը դարձնէ Գաբրիէլը եւ կ՝աշխատի անոր ջամբել հիմնաւոր ուսում մը: Տան մէջ Գաբրիէլ կ՝ունենայ մասնաւոր ուսուցիչներ, որոնց շնորհիւ կը տիրապետէ ոչ միայն Հայերէնին այլ կը սորվի նաեւ ֆրանսերէն, Ռուսերէն, Լատիներէն եւ Իտալերէն:Կարճ ժամանակ մը կը յաճախէ Խաչատուր Աբովեանի Թիֆլիսի մէջ բացած մասնաւոր վարժարանը եւ սիրելի յիշատակներ կը պահէ այդ մեծ մարդէն: Ի վերջոյ կ՝աւարտէ Թիֆլիսի երկրորդական վարժարանը ու կը մեկնի Ս. Փեթերսպուրկ, համալսարանական ուսման հետեւելու համար, պատմաբանական բաժանմունքին մէջ: Համալսարանին մէջ ան առիթը կ՝ունենայ մօտէն հետաքրքրուելու ռուսական եւ եւրոպական գրական,յատկապէս թատերական շարժումներուն եւ զարգանալու մշակութապէս: Յաճախ ներկայ կ՝ըլլայ ռուսական բեմադրութիւններուն եւ կ՝ոգեւորուի ժամանակի ռուս մեծ դերասաններուն սքանչելի խաղարկութեամբ: 1850-ին,համալսարանը աւարտելէ ետք, կը վերադառնայ Թիֆլիս եւ կը մտնէ պետական ծառայութեան մէջ, ուր կը մնայ մինչեւ իր խոր ծերութիւնը:Թիֆլիսի մէջ , իր պետական պաշտօններու կողքին կը նուիրուի գրականութեան եւ թատրոնին: Թէ՛ կը ստեղծագործէ եւ թէ հոգեւին կ՝աշխատի հայ թատրոնի վերելքին ի նպաստ:Իր գրական ամենէն բեղուն շրջանը կ՝ըլլան 1863-1871 տարիները,եւ այդ թուականներուն յաջորդաբար կը գրէ գրեթէ իր լաւագոյն թատրերգութիւնները: 1888ին կը տօնուի իր գրական գործունէութեան քսանհինգամեայ յոբելեանը,իսկ 1901-ին «Պեպո»յի ՝իր գլուխ գործոցին,առաջին ներկայացման երեսնամեակի տօնակատարութիւնը:1907-ին ան հանգստեան կը կոչուի , կովկասեան փոխարքայի հրամանագրով, ութսուներկու տարեկան հասակին: Իր մահէն քանի մը ամիս առաջ կը գրէ իր մէկ թատերախաղը՝«Կտակ»: Իր մահկանացուն կը կնքէ 16 Մարտ 1912 ին Թիֆլիսի մէջ:
18

ԳՈՐԾԵՐԸ
Իր բոլոր գործերը՝թատրերգութիւններ,գրած է Թիֆլիսի հայոց բարբառով,բացի «Ամուսիններ» թատերախաղէն,զոր գրած է գրական աշխարհաբարով:Իր մեծ տաղանդին շնորհիւ փրկուած իր բարբառային գործերը շատ աւելի հռչակ պիտի շահէին եթէ գրուած ըլլային արեւելահայ գրական լեզուով :
Գրական գործերը._«Գիշերուան Սաբրը Խէր է»1863-ին,«Խաթաբալա»1865-ին,«Օսկան Պետրովիչն Էր Կինքումը»1866-ին,«Եւայլն Կամ Նոր Դիոգինէս»1869-ին,«Էլի Մէկ Զոհ»1869-ին, «Պեպոյ»1870-ին, «Քանդուած Օջախ»1871-ին, «Ամուսիններ» 1889-ին, «Բաղնըսի Բողչա» 1907-ին, «Սէր եւ Ազատութիւն»1909-ին, «Կտակ» 1912-ին:
Սունդուկեանի բոլոր գործերը տպագրուած են իր կենդանութեան ժամանակ, ոմանք , ինչպէս «Պեպո»ն, մէկէ աւելի անգամներ:Գ.Սունդուկեանի երկերու լիակատար ժողովածուն բազմաթիւ անգամներ տպուած է Հայաստանի մէջ եւ անոր գործերէն ոմանք թարգմանուած են վրացերէնի, ռուսերէնի, անգլերէնի, գերմաներէնի եւ ազերպէյճաներէնի:Գործածած է երկու ծածկանուններ՝Համալ եւ Հադիդ:

ԳՐԱԿԱՆ ՅԱՏԿԱՆԻՇՆԵՐ
Գաբրիէլ Սունդուկեան հիմնադիրն է արեւելահայ թատրերգութեան: Եղած է խորապէս իրապաշտ եւ արուեստագէտ:Նիւթերը ամբողջապէս առնուած են Թիֆլիսի հայոց կեանքէն եւ ընդհանրապէս կը դառնան ամուսնական հարցերու շուրջ:Ներկայացուած տիպարները Թիֆլիսցի են եւ կը պատկանին երկու տարբեր խաւերուն՝առեւտրական ունեւոր դասակարգի տիպարներ եւ աղքատ , անիրաւուած ու տառապող մարդիկ: Տաղանդաւոր թատերագիր մըն է Սունդուկեան ,որ գիտէ խօսեցնել հերոսները շատ բնական ձեւով եւ հոգեբանական կացութիւններու մէջ թափանցել եւ զանոնք զարգացնել բեմին վրայ: Սունդուկեանի կատակերգութիւններուն հիմնական նպատակը մեզմէ ծիծաղ խլել չէ, այլ ծիծաղի միջոցով ընկերութեան ապականած բարքերը քննադատել եւ բարոյականը բարձրացնելը:Սունդուկեանի վարպետութիւնը հոն է՝որ կրցած է ծիծաղին հետ տալ նաեւ լացը եւ մարդոց տառապանքը: Իրապաշտ տրամայի վարպետն է ան:
Թիֆլիսն ու Թիֆլիսի հայ բարբառը յաւերժացած են Սայաթ Նովայի եւ Սունդուկեանի գործերով:Արդար պիտի ըլլար զինք կոչել՝ հայ թատրերգութեան Սայաթ Նովան:
Իր բարբառայնութիւնը կը մնայ իր աւագ թերութիւնը, որ պատճառ եղաւ բանտելու իր ճանաչումը ,որ արժանի էր աւելի լայն ու համահայկական հորիզոններու:
Իրապէս մարդկայնական իր հոգիով ու ստեղծագործութիւններով, իր տիպարներով եւ ըդհանրացումներով՝ Գաբրիէլ Սունդուկեան կը մնայ արդի հայ գրականութեան ճշմարիտ դասական հեղինակներէն մէկը:
                                                                                                Համադրեց Րաֆֆի Ճուրեան
19
Ստորեւ կը ներկայացնենք նմուշ մը Թիֆլիսի բարբառով գրուած Պեպոյի մենախօսութենէն : (Խմբ.)
ՊԵՊՈՅԻ ՄԵՆԱԽՕՍՈՒԹԻՒՆԸ
Պեպօ.-(մենակ կոճակները կապելով)
Գնա',Պեպօ,գեդին լզէ,խալխի վուտներուն պաչ արա,նրանց վուտի ցիխը լկէ:Ով իս դուն,ի'նչ իս դուն,ի'նչ մարդահեսաբումն իս դուն,ի'նչ անուն ունիս դուն,եբոր գուզին վուտի տակը կու գցին քիզ,վրէտ կու ման գան, գեդնի հիդ կու հաւսրին,ինչ հաջաթ, ջիանճվելի վրայ ինչո'վ իս աւել:Դուն խօ մարդ չիս, մարդկերանց համար կերակուր է ստեղծի քիզ Աստուձ:Գիշիր չարչրվի,ցերեկ չարչրվի,երգնքի տակը լուսացրու,անձրըւի ու քամու հիդ կռիւ տու,ձմեռը ցրտէմէն կոնկոռնա.ամառը արեգագի շուքումն էրվի ու խորվվի.գնա էնէնց մի քիթա հաց ճարէ ու էն քիթա հացով դէդիտ ու քվիրըտ պահէ...Էս ի'նչ մարդութիւն...էսէնց շունն էլ է ճարում մի քիթա, վուր տունը պահում է,միթամ դուն էլ շուն իս.քանի աշխըրքիս էրեսին ման իս գալի, դուն էլ շան պէս կերակրուի.էս ի'նչ մարդութիւն է:Մարդ էիր ուզում դառնա կ'էհէիր մարդիք կը թալանէիր,գողութիւն կ'օնէիր,իմ նման խեղճերուն կու զբնէիր,քսանու հինգ հազար տիղ արէն արտըսուք կու թափիլ տէիր,էն արտըսուքնիրը փուղ կու շինէիր ու էն փուղով օսկէ տնիր.մէջը փառաւուր ման գու քէիր.դրօշկա,կալասկա, ձիանիր կու սարքէիր, քսան ու հինգ ինձ պէսին գլխիդ ղարաւաշ կու կանգնեցնէիր.ա՜յ,է'ն չախը կ'օսէիքիզ մարդ իս,Պեպօ',ինչ մարդուն պիտի.ի'նչ քէփըտ գ'ուզէիր էն սհաթին կու ճարէիր.էն շախը դիփունքը քիզ գլուխ կու տէին, կու մեձրէին, պատիւ կու տէին ու մէկս մէկու գլուխ կու կոտրէինք, վուր քու աչկը նրանց վրայ քաղցր ըլի:
ՔԵՍԱՊՑԻ ՏԱՂԱՆԴՆԵՐ
My Journey - Ճամբորդութիւնս
Ինքնակենսագրութիւն        (Հեղինակ՝ Տոքթ. Շահէ Շահպազեան)
2011-ին Քալիֆորնիոյ Ըրվայն քաղաքի "The printery" տպարանէն (որ կը պատկանի հեղինակին զաւկին՝Մասիսին) լոյս տեսաւ Տոքթ. Շահէ Շահպազեանի «Ճամբորդութիւնս»խորագրեալ ինքնակենսագրութիւնը Անգլերէն լեզուով:
Սոյն ինքնակենսագրութիւնը կը բաղկանայ 165 նկարազարդ էջերէ, 9 գլուխներու տակ:
Տոքթ.Շահպազեան կը նկարագրէ իր կեանքը ծնունդէն մինչեւ 82 տարիքը :
Ծնած է 17 Նոյեմբեր 1929-ին Շահպազեաններու բնակարանին մէջ Քեսապ:
Առաջին գլխուն մէջ ան կը վկայէ.-«Որովհետեւ Քեսապի մէջ բժիշկներ եւ հիւանդանոցներ չկային , ես լոյս աշխարհ եկայ մանկաբարձի մը ձեռամբ:
20

Սովորութիւն էր այն օրերուն նորածինը ծրարել մոմիայի պէս,եւ աւելի կարեւորը՝ զինք քնացնել կռնակին վրայ ցերեկ-գիշեր,սովորութիւն մը, որուն չեմ ներեր.զարմանալի չէ որ «տափակ» գլուխ մը ունիմ,ինչպէս այլ Քեսապցիներ:Մինչեւ այսօր դժուարութիւն կ'ունենամ կռնակիս վրայ քնանալու:»
Տոքթ.Շահպազեան կը նկարագրէ Քեսապի դիրքը ,սահմանները,կը յիշէ գիւղերուն անունները, կը խօսի բնակչութեան,երկրագործութեան(հին թէ նոր),կլիմային եւ անոր գեղեցիկ ամարանոց մը ըլլալուն մասին :Ապա բաղդատութիւն մը կ'ընէ ներկայ Քեսապին եւ քսաներորդ դարու սկիզբի Քեսապին միջեւ:
Շահպազեանները ունեցած են 3 տուներ Քեսապի կեդրոնը եւ ընդարձակ կալուածներ: Հայրը,Մովսէս Շահպազեան,1927-ին գործի բերումով կը փոխադրուի Լիբանան,Խալտէ,եւ կ'աշխատի Ֆրանսական ըկերութեան մը մէջ(Radio Orient):Անոր ընտանիքի անդամները ձմեռը կը փոխադրուին Լիբանան իսկ ամառը՝ Քեսապ:
Հետաքրքրական արկածախնդրութիւն մը կը պատմէ Տոքթ.Շահպազեան որ պատահած էր 1937-ին.այդ ձմեռ զինք Քեսապ կը թողուն իր մօրաքրոջ Նուարդ Հէքիմիանին մօտ , որպէսզի դպրոց յաճախէ Քեսապի մէջ եւ Հայերէն սորվի:Այդ տարին Քեսապը Թրքական իշխանութեան տակ կ՝անցնի , իբր հետեւանք Ֆրանսական-Թրքական ամօթալի համաձայնութեան. այսպիսով, Ալեքսանտրէթի նահանգը , որը կ՝ընդգրկէր Քեսապը եւ հիւսիս-արեւմտեան Սուրիան,կը շնորհուի Թուրքիոյ:Գիշեր մը իր մեծ մօր հետ կը միանայ խումբ մը Քեսապցիներու , որպէսզի փախչին Թրքական իշխանութեան տակ եղող Քեսապէն՝ դէպի Սուրիա,որպէսզի կարենայ միանալ իր ծնողքին Խալտէի մէջ:Կէս գիշերէն վիրջ,զինք կը դնեն ջորիի մը վրայ,մեծ մայրը կը նստի իշու մը վրայ. մօտաւորապէս 20 Քեսապցիներ կը քալեն իրենց քովէն:Բոլորը լռութեամբ կ'անցնին գիւղին մէջէն դէպի շրջակայ անտառներն ու լեռները: 3-4 ժամ քալելէ վերջ կը կտրեն սահմանը , ուր ինքնաշարժ մը դասաւորուած էր , որ «Նանար»ը եւ զինք փոխադրէր:
Երկրորդ գլխուն մէջ կը նկարագրէ իրենց կեանքը Լիբանանի մէջ մինչեւ Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմ:Եղբայրը,Կարօն, Ֆրանսահպատակ ըլլալուն պատճառով , Ֆրանսական բանակ կը տարուի 1941-ին եւ 4 տարիներ կը ծառայէ բանակին՝ Սուրիոյ եւ Լիբանանի մէջ:Հայրը կը հրաժարի Radio Orient-էն , որպէս բողոք Ֆրանսական կառավարութեան դէմ որովհետեւ իր զաւակը՝ Կարօն, բանակ կը տարուէր : Միւս կողմէն, Շահպազեաններու նման Ֆրանսահպատակ դարձած քաղաքացիները,կը դասուին երկրորդ կարգի քաղաքացիներ :Ասոր իբր հետեւանք կը փոխադրուին Քեսապ:
Երբ հայրը կը հրաժարի գործէն,նիւթական դժուարութեան կը մատնուին: Երիտասարդ Շահէն Դերենիկ Եպիսկոպոս Փօլատեանի օգնութեամբ կը ստանայ կրթանպաստ Կիւլպէնկեան հաստատութենէն շարունակելու համար ուսումը Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանին մէջ: «Շատ երախտապարտ եմ այս օգնութեան համար» կը գրէ ան :
21

Երրորդ գլխուն մէջ կը ծանօթացնէ իր լաւագոյն բարեկամները՝ Ճոզէֆ Մկրտիչեանը, Երջանիկ Կարպուշեանն ու Վահրամ Կալեանը:Կը նկարագրէ ինչպէս ամառը կը հաւաքուէին Քեսապ,թուղթ կը խաղային,պտոյտներու,որսի, ձկնորսութեան եւ լողալու կ՝երթային:
Կազմած էին երկսեռ խումբ մը երիտասարդ օրիորդներու հետ միասին,որոնք արձակուրդի կու գային Քեսապ Պէյրութէն, Հալէպէն եւ Լաթաքիայէն:«Կը հաւաքուէինք Վահրամենց տան մէջ, խօսակցելու կամ պտոյտներ ծրագրելու:Միասին սորված ենք պարել Tango,Rumba եւ Paso Dobles,ունէինք մեծ Gramophone մը,որը կը շալկէինք մեր ուսերուն վրայ բոլոր ճամբուն ընթացքին մինչեւ հասնէինք պտոյտի վայրը.ինչպէս նաեւ basketball կը խաղայինք աղջիկներուն հետ միասին:Հաւանաբար մենք առաջին երկսեռ basketball-ի խումբը եղած ենք աշխարհի մէջ,այո,Սուրիոյ այս հեռաւոր գիւղին մէջ:Տարեց Քեսապցիները խորթ աչքով կը նայէին մեզի եւ կը զգացնէին մեզի թէ այսպիսի գործունէութիւններ խոտոր կը համեմատէին մեր ընտանիքներուն վարքին հետ:Բայց ես տակաւին կը կարծեմ թէ շատ անմեղ էինք:»(Այս էջին վրայ երկսեռ խումբէն նկար մը կայ,տակը արձանագրուած՝ձախէն աջ,Վահրամ Կալեան,Սեդա Կանաչեան,Ռոզ Կալեան,Շահէ Շահպազեան,Երջանիկ Կարպուշեան,Մարի եւ Ճոզէֆ Մկրտիչեան,Ռիթա Կանաչեան:) Նոյն գլխուն մէջ կը յիշէ իր ազգականներէն Մանաս Պէօճիւքեանը,Վահան Կարպուշեանը,Արամ Հէքիմեանը եւ տիկինը Մարին(Այնթապլեան),ինչպէս նայեւ Հայ եւ օտար ընկերներ:
Չորրորդ գլխուն մէջ կը խօսի իր բժշկութիւն ուսանած տարիներուն մասին Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանին մէջ:Վերջին բաժինին մէջ կը յիշէ թէ ինք մասնակցած է բժշկական ճիւղի տարեգիրքի նախաձեռնութեան,որ մինչ այդ գոյութիւն չունէր,եւ ինք գծած էր կողքը եւ պատրաստսծ բոլոր նկարները: Բժշկութեան վկայականը կը ստանայ 26 Յունիս 1956-ին :«Կը տեսնէի եւ կը զգայի ուրախութիւնն ու հպարտութիւնը ծնողքիս,որոնք նստած էին առաջին շարքին վրայ:Եւ այդ կը յիշեցնէր ինծի այն բոլոր զոհողութիւնները զորս ծնողքս ըրին որ ես ուսումս կարենամ շարունակել այս շատ յարգուած Պէյրութի Ամերիկեան համալսարանին մէջ:Խրախճանքները այս առթիւ տեւեցին 24 ժամ, մինչ ես կը պատրաստուէի Ամերիկա ճամբորդել յաջորդ օրն իսկ,ուրախութեան եւ տխրութեան արցունքներ կային ընտանիքիս անդամներուն եւ ընկերներուս աչքերուն մէջ: Չեմ կրնար մոռնալ ծնողքիս արցունքները մինչ կը զգայի անոնց տխրութիւնը եւ մտահոգութիւնը:Բաժանումը կրնար մշտական ըլլալ.. .: »
Հինգերորդ գլխուն մէջ կը նկարագրէ իր հանդիպումը Պարպարային հետ,Քեսապցի Ճո եւ Պիաթրիս Էտիսըններու (Այնթապլեան) թոռնուհին:Ապա իր ամուսնութիւնը Պարպարային հետ :
Եօթներորդ գլխուն մէջ կը տեսնենք Տոքթ.Շահէ Շահպազեանը իբր մասնագէտ բժիշկ Penrose քաղցկեղի հիւանդանոցին մէջ,Colorado Springs,ինչպէս նաեւ կը ծանօթանանք իր ընտանեկան կեանքին,ընկերներուն եւ որսի խումբին :
Ութերորդ գլխուն մէջ ան կը հաստատուի Քալիֆորնիոյ մէջ եւ կ՝ունենայ իր անձնական դարմանատունը Fountain Valley-ի մէջ:
22

Իններորդ գլխուն մէջ ան մեզ կը ծանօթացնէ իր ընտանիքի անդամներուն:Առաջինը իր տիկինն է,Պարպարան,կը խօսի անոր առաւելութիւններուն մասին,ձիրքերուն մասին եւ կը վերջացնէ ըսելով«Գիտեմ որ զինք պիտի սիրեմ բոլոր կեանքիս ընթացքին եւ աւելի.կը խոստովանիմ թէ՝ չեմ գիտեր ինչ պիտի ընեմ առանց իրեն»:
Երկրորդը՝ իր հայրը Մովսէս Շահպազեանն է (Շահպազ):Ան ծնած է Քեսապ
1885-ին : 1901-ին կը մեկնի Ամերիկա: 1917-ին Հայ Կամաւորներու խումբին հետ կը վերադառնայ կռուելու թշնամիին դէմ : Կ՝ազատագրեն Կիլիկեան ,որը մաս կը կազմէր պատմական Հայաստանին : Առաջին համաշխարհային պատերազմի աւարտին հայ կամաւորները կը զարմանան եւ կը յուսախաբուին երբ կը տեսնեն թէ ինչպէս Ֆրանսացիք եւ Անգլիացիք Թուրքիոյ կը յանձնեն իրենց ազատագրած հողերը : «Հայրս վհատած կը վերադառնայ Քեսապ ընտանիքը տեսնելու ,բայց ինչ զարմանք,40 անդամ ունեցող ընտանիքէն ոչ մէկը կը գտնէ,բոլորը զոհ գացած էին Թուրքին գործած ցեղասպանութեան»: Յուսահատ ,ան կ՝որոշէ գաղթել անկախացած Հայրենիք: Մինչ կը պատրստուէր երթալու, Հայաստանը համայնավար իշխանութեան տակ կ՝իյնայ եւ կը դառնայ Խորհրդային Միութեան 15 հանրապետութիւններէն մին: Ուրեմն այլ ընտրութիւն չունէր . կը մնայ Քեսապ . կը հանդիպի Մարի Հէքիմեանին, որուն հետ կ՝ամուսնանայ 1922-ին:«Հայրս անխոնջ աշխատող եւ օրինակելի անձ մըն էր.ան արդարութիւն կը փնտռէր ամէնուրեք :Ա. Համաշխարհային պատերազմի աւարտին ,երբ ան Քեսապ վերադարձաւ,Քեսապի մէջ կռիւներ կային եւ անիշխանութիւն կը տիրէր.ան կ՝ընտրուի ժամանակաւոր քաղաքապետ:Կը սատարէ կռիւներու կասեցման գործընթացին ու կը դառնայ յարգուած անձնաւորութիւն մը » :
Երրորդը՝ իր մայրը Մարի Հէքիմեան Շահպազեան:«Մեծ հայրս Հաքիմ պէպօ(Գէորգ Հէքիմեան),կ՝ամուսնանայ Ուրֆացի Խաթունին հետ,որը Հայկական որբանոցի մը ընդհանուր պատասխանատուն էր:Մայրս կը ծնի 1905-ին :Ան Քեսապի հանդարտ եւ խաղաղ կեանքը ձգելով կը տարագրուի ընտանիքին հետ միասին դէպի Տէր զօր:Մինչ շատ մը Քեսապցիներ կը կորսուին այդ անապատին մէջ, հրաշքով մայրս ողջ կը մնայ ուտելով ձիերուն աղտոտութեան մէջ մնացած գարիի հատիկները:Ան աշխատող էր, իր կեանքը նուիրած էր իր զաւակներուն դաստիարակութեան, տան հաշուապահն էր,հիւրասէր էր,ամէնուն յարգանքը կը վայելէր»:
Ապա կը ներկայացնէ եղբայրը՝ Կարօն ,քոյրը՝ Ժագլինը, զաւակները՝ Մասիսը, Արամը,Արմինէն եւ անոնց զաւակները:
Գիրքը կ՝աւարտի Շահպազեաններու 15 պատուիրաններով:
Սոյն գիրքը Տոքթ. Շահպազեան կը ձօնէ Ս.Օ.Խաչի Մեղրի մասնաճիւղին, որուն նուիրած է(եղբօր եւ քրոջ հետ միասին) իրենց Քեսապի բնակարանը:
                                                                                            Անի Չիւրիւքեան-Աբէլեան
 23
Հայերէն ճիշդ գրենք ու խօսինք

Յառաջիկայ քանի մը թիւերով պիտի հրապարակենք ուղղագրական կանոններ,որոնց գլխաւոր աղբիւրն է Պրն. Յակոբ Չոլաքեանի «Հայերէնի Աւանդական Ուղղագրութիւն» գիրքը: (Խմբ.)
Ձայնաւորներու ուղղագրութիւն
---Ա---
Ա ձայնաւորը բառին սկիզբը եւ մէջը կը գրուի Ա, ինչպէս Արամ, Արարատ, առաւօտ եւ այլն:
Ա ձայնաւորը բառին վերջը կը գրուի ԱՅ եւ Ա ձեւերով:
1-Ա հնչիւնը ԱՅ կը գրենք հետեւեալ պարագաներուն.
ա.-Բազմավանկ բառերու վերջաւորութեան, ինչպէս՝աբեղայ,ներկայ,տղայ, քահանայ
եւ այլն:
բ .-ԱԼ խումբի բայերուն դիմաւոր ձեւերուն եզակի Գ.դէմքի վերջաւորութեան,ինչպէս՝ ԽԱՂԱԼ.-կը խաղայ,պիտի խաղայ, թող խաղայ եւ այլն:
գ.-Քանի մը անուններու սեռական –տրական հոլովներու վերջաւորութեան. -կնիկ՝կնկայ,աղջիկ՝աղջկայ եւ այլն:
2.-Ա հնչիւնը Ա կը գրենք հետեւեալ պարագաներուն.
ա.-Յատուկ անունները.-Արա,Եւա,Մոսկուա,Ատանա եւ այլն:ԱՅ ձեւով կը գրուին այն յատուկ անձնանունները ,որոնք ծագումով պարզ բառեր են ,
ինչպէս՝Հրաչեայ [հուր-աչ(ք)]:
բ.- ԻԱ վերջաւորութիւնը ունեցող փոխառեալ պարզ բառերը եւ անձի ու տեղի յատուկ անունները.- լուբիա,քիմիա,պաքալորիա,Եղիա,Իտալիա եւլն: գ.-Բոլորովին նոր փոխառութիւնները.-մամա,պապա,շոքոլա, օփերա եւլն:
դ.-Ձայնանիշերու անունները.-ֆա,լա: ե.-Գիրերու անունները.-դա,զա,ծա,շա: զ.-Ահա, հիմա, ապա,հապա բառերը: է.-Համարեա՛ բառը, որ համարել բայի գրաբար հրամայական ձեւն է եւ շեշտ կը կրէ:
ը.-Ցուցական դերանուններէն հետեւեալները.-ասիկա,ատիկա,անիկա,սա,դա,նա,սրա,դրա,նրա:
թ.-Ձայնարկութիւնները.-հա',վա՜,քա՜,պա՜: ժ.-ԱԼ խումբի պարզ բայերու հրամայականի եզակին.-խաղա՛(խաղալ),լողա՛(լողալ):
Ծանօթ.
Ա-ով վերջացող բառերուն Յ կ'աւելնայ , երբ այդ բառերը հոլովուին կամ վերջածանց ստանան.-Արա,Արայի, Արայէ,Արայով:
24
Խաչբառ թիւ 3-ի լուծում
Հորիզոնական
1-Աղաճանեան:2-տգ,եղեամ:3-Իրան,աղ,լի:4-ակիշ,բան:5-ամ,Լիբանան:6-աննկուն:
7-երանգ,շդ:8-աղտ,սեմ:9-եւ,աաա:10-յաղթ,նրան:
Ուղղահայեաց
1-Անի,աբեղայ:2-րամ:3-ատակ,դա,եղ:4-ճգնիլ,նաւթ:5-շինգղ:6-նեղ,բու,տան:7-եղանակ:
8-աե,աննշմար:9-Նալբանդեան:10-մի,նա,սա:
Խաչբառ թիւ ՕՕ4           Պատրաստեց Րաֆֆի Ճուրեան

Հորիզոնական
1-Հայաստանի մայրաքաղաքներէն,Հայաստանի թագաւորներէն:2-Եւս,ձիւնափուլ:3-Հակ.(սանտուիչ): 4-Ժամանակ,ջուրը ելած մաս:5-Հայ մեծ թատերագիր:6-Հակ. Նինջ:7-Ձեւ,Ծամօն, Կրկնուած ձայնաւոր: 8-Կացին,դէպի վար ընթացք:9-կրկնուած ձայնաւոր մը,հակ.երկբարբառ մը:10-Հայ նորավէպի վարպետը,ճամբայ:
Ուղղահայեաց
1-Աշխարհի հնագոյն տակաւին բնակուած մայրաքաղաքը:2-Այծի ձագ,հակ.յաւելում:3-Եռանդ,կարասի: 4-Հայկական իգական անուն,կապոց:5-Նուիրական կին,կրկնուած ձայնաւոր մը:6-Մորթէ պարկ,դաստիարակէ':7-Ձայնաւորներ,հակ.կողմերէն մին:8-Կողմ,Խաչատուր Աբովեանի ծննդավայրը: 9-Անձնական դերանուն մը:10-(Շոքոլա),յարմար:
Ծանօթ.-«ու» եւ «իւ» բաղադրեալ ձայնաւորները նկատի առնուած են իբր մէկ տառ :

No comments:

Post a Comment